همه چیز درباره لیزر در دندانپزشکی

 

دکتر سوگل صابری
دانشجوی Ph.D. لیزر در دندانپزشکی
مسترشیپ لیزر در دندانپزشکی از LA&HA

کلمه لیزر مخفف عبارت “Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation” یا به فارسی “تقویت نور توسط گسیل القایی تابش ” است. لیزر از نظر ماهیت هیچ تفاوتی با نور عادی ندارد و خواص فیزیکی لیزر، آن را از نورهای ایجاد شده از دیگر منابع متمایز می‌سازد. ویژگی‌های منحصر به فرد نور شامل موارد زیر است:
– تک طول موج: لیزر از پرتوهایی هم رنگ و با یک طول موج مشخص تشکیل شده است بر خلاف نورهای معمولی که دارای یک دسته رنگی در طول موج های مختلف هستند.
– جهت دار: پرتوهای لیزر به درستی با یکدیگر هماهنگ هستند بر خلاف چراغهای معمولی، بنابراین لیزر به عنوان خالص ترین شکل نور در نظر گرفته می شود.
انرژی بالا: پرتوهای لیزر دارای انرژی بسیار بالایی هستند.
– هم دوسی: تمامی اشعه ها در پرتو لیزر دقیقا در یک جهت حرکت می کند. در حالی که پرتوهای نور عادی در جهت های مختلف حرکت می کنند.

لیزر ها از ۳ بخش تشکیل شده اند:
رزوناتور نوری: بخشی از دستگاه که شامل دو آینه در هر دو طرف لامپ تحریک کننده (پمپ) و مدیوم است.
مدیوم دستگاه: ماده اصلی مولد لیزر است که از طریق منبع پمپ برانگیخته می شود. اسامی بیشتر دستگاه های لیزر بر اساس همین قسمت است.
منبع پمپ: انتقال انرژی از یک منبع خارجی به مدیوم لیزر است. شامل پمپاژ نوری، الکتریکی و غیره.

بر اساس قدرت، لیزرها را می توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:
– لیزرهای با قدرت بالا(High Power) : این لیزر انرژی جنبشی بافت را افزایش می دهد و حرارت تولید می کند. در نتیجه، آنها اثرات درمانی خود را از طریق تعاملات حرارتی ایجاد می کنند. این اثرات شامل نکروز، کربنیزاسیون، تبخیر، انعقاد و دناتوره کردن هستند.
– لیزرهای کم قدرت(Low Power) : این لیزرها هیچ اثر حرارتی بر روی بافت ها ندارد و واکنش در سلول ها از طریق نور تولید می شود که Bio Stimulation نامیده می شود.

لیزر در دندانپزشکی
بیشترین لیزرهایی که امروزه در دندانپزشکی استفاده می شوند لیزرهای Erbium, Diod, Nd:YAG ,CO2 هستند.

لیزر نقش مهمی در دندانپزشکی ایفا می کند، زیرا در درمان طیف گسترده ای از مشکلات دندانی و همچنین در درمان هایی که هدف آن مدیریت بافت‌هاست مفید است.

سه نوع لیزر در دندان‌پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند:
– لیزر بافت نرم
– لیزر بافت سخت
– لیزرهای غیر جراحی

لیزرها همچنین برای اهداف تشخیصی نیز استفاده می شوند مانند فلومتری داپلر؛ لیزر های فلورسانس (به عنوان مثال تشخیص پوسیدگی، باکتری و تشخیص سرطان).

لیزرها مستقیم بر روی بافت اثر می گذارند و چهار اتفاق مهم در بافت می افتد که هر کدام اثر مربوط به خود را دارند.
۱. جذبAbsorption
۲. بازتابReflection
۳. رد شدنTransmission
۴. پخش شدن Scattering

هر طول موج توسط کروموفور خاصی جذب می شود و انرژی جذب شده به انرژی حرارتی یا مکانیکی تبدیل می شود که برای انجام عمل آن مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال دیود لیزرها و Nd:YAG عمدتا توسط هموگلوبین و ملانین (رنگدانه ها) جذب می شوند در حالی که ، اربیوم و لیزر CO2؛ بیشتر درآب و هیدروکسی آپاتیت جذب می شوند. همچنین دیود لیزرها و Nd:YAG عمق نفوذ بیشتری نسبت به اربیوم و لیزر CO2 دارند پس با توجه به بافت هدف و کاری که قرار است روی بافت انجام دهیم نوع دستگاه لیزر را انتخاب می کنیم.

لیزر در درمان‌های پریو و جراحی
۱- Gingivectomyو Gingivoplasty
۲- Operculectomy
۳- جراحی لثه
۴- افزایش طول تاج
۵- حذف بافت نرم التهابی در پاکت پریودنتال
۶- جراحی فلاپ
۷- آماده سازی بافت برای قالبگیری
۸- حذف بافت گرانولیشن از ضایعات استخوان
۹- کورتاژ بافت نرم از ساکت دندان در جراحی آپیکال
۱۰- کاهش هیپرتروفی لثه
۱۱- برداشت ضایعات بافت نرم مثل اپولیس، پاپیلوما، فیبروما
۱۲- فرنکتومی
۱۳- اکسپوز دندان نهفته
۱۴- بیوپسی
۱۵- درمان Peri-Implantitis
۱۶- Implant Uncovering

کاربرد لیزر بافت سخت

حذف پوسیدگی
آماده سازی حفره
کانتور کردن استخوان
اندو (درمان کانال ریشه، جراحی اپیکو و استریلیزاسیون(
Enameloplasty
فیشورسیلنت و PRR
خشن سازی سطحی یا اچینگ
دباندینگ براکت های ارتودنسی
دباندینگ لمینیت
افزایش طول تاج دندان همراه با برداشت استخوان
برداشت مواد ترمیمی
درمان افزایش حساسیت دندانی
بلیچینگ
مزایای لیزرها

خونریزی و تورم را کم می کند
در طول جراحی های بافت نرم،در بسیاری از موارد، هموستاز می تواند بدون نیاز به بخیه کنترل شود.
کاهش نیاز به بی حسی
کاهش درد پس از کار
کاهش اضطراب در بیماران
کاهش عفونت های باکتریایی (استریلیزه بودن منطقه)
تراش محافظه کارانه دندان
ترمیم سریع تر
دید بهتر
کاهش زمان کار پزشک
معایب لیزرها
اگرچه لیزرها در دندانپزشکی نقش مهمی ایفا می کنند و دارای مزایای فراوانی هستند، اما برخی از معایب آن نیز به شرح زیر است:
• صدمات چشم
•آسیب بافتی
• نیاز به بی حسی را در بعضی موارد از بین نمی برد
• خطرات تنفسی یا زیست محیطی
• خطرات احتراق
• مشکلات برق
• گران تر بودن درمان و تجهیزات دستگاه
• هزینه‌های نگهداری دستگاه

درمان‌های رایج لیزر در دندان‌پزشکی
در زیر به توضیح مختصری درباره بعضی درمان های رایج دندانپزشکی با لیزر می‌پردازیم

لیزر در ترمیمی:
در تراش حفره با لیزرهای اربیوم مولکول آب موجود در ساختار دندان یا محتوای پوسیدگی انرژی لیزر را جذب کرده که متعاقب آن micro explosion در بافت دندانی رخ می دهد که منجر به برداشت دندان می گردد و با توجه به محتوای آب بیشتر پوسیدگی می توان گفت که لیزر به صورت انتخابی قادر به برداشت پوسیدگی می باشد. این لیزر ها به دلیل جذب بالا در آب و هیدروکسی آپاتیت برای تهیه حفره های دندانی به طور گسترده پذیرفته شده اند که دارای طول موج بالا و جذب بالا و عمق نفوذ پایین در بافت های سخت هستند. درمان لیزر بدون تماس می باشد و دارای مزایای بیشتری نسبت به توربین و آنگل مانند ، عدم صدا ،فشار، درد، درجه حرارت وتا حدی بی حسی می باشد.

لیزر در بلیچینگ:
لیزر های دایود و اربیوم در درمان های بلیچینگ هم استفاده می شوند. ماده سفید کننده برای هر دندان اعمال می شود و گرما تولید شده توسط لیزر باعث افزایش کارایی آن می شود به طوری که در نهایت باعث سرعت بخشیدن به فرایند درمان می شود. ماده سفید کننده که استفاده می شود در لیزرهای دایود به دلیل جذب در پیگمان باید رنگی باشد اما در لیزر های اربیوم به دلیل جذب در آب می توان از هر نوع ژل که در روش های معمول استفاده می شود استفاده کرد.

لیزر در اندو:
در اندودنتیکس، لیزرها به عنوان درمان کمکی به صورت روش لیزر کم توان و لیزر با شدت بالا برای بهبود نتایج روش های بالینی مورد استفاده قرار می گیرند. لیزر درمانی با شدت پایین، اثرات ضد درد، ضد التهابی را در سطوح مولکولی با پاسخ های فتوشیمیایی بهبود می دهد و روند بهبود بافت را تسریع می بخشد و کمتر ناراحتی پس از عمل را برای بیماران ایجاد می کند. برای استفاده لیزر در داخل کانال، یک سیستم تحویل لیزر با قطر مناسب لازم است که بتواند انرژی لیزری را به صورت جانبی بفرستد و به انتهای کانال ریشه برسد.درمان های اندو معمولی در بسیاری از موارد قادر به تمیز کردن کامل کانال ریشه نیستند. لیزرها در اندو معرفی شدند تا این مشکل را برطرف کنند از لیزرهایی مانند Nd:YAG ، Er:YAG ، و دیود به عنوان یک روش کمکی در درمان اندو کانال های آلوده برای از بین بردن باکتری ها از سطح عاج ریشه و همچنین از لایه های عمیق دندانی به علت اثر ضد باکتریایی لیزر استفاده می شود. برای درمان های اندو با لیزر استفاده از روش های درمانی استاندارد برای تمیز کردن و شکل دادن کانال ریشه و استفاده از شست و شو دهنده های ضد باکتریایی ضروری است و در کنار آن استفاده از لیزر با انرژی کنترل شده قابل انجام است. روش های جدید PIPS و SWEEPS هم که بر اساس خاصیت Shock wave هستند برای برداشت اسمیر لایر با لیزر اربیوم به تازگی به دنیای درمان اندو با لیزر معرفی شده اند.

لیزر در پریو و جراحی:
بسته به ویژگی های جذب، حالت عمل و نوع کاری که قرار است انجام شود، لیزرهای مختلف می توانند برای درمان هایی مانند Gingivectomy، Gingivoplasty، جرم گیری سطح ریشه استفاده شوند. معمولا Er:YAG, Nd:YAG و دایود لیزرها در حذف بافت های لثه و برداشت ضایعات استفاده می شوند که باعث کاهش درد پس از عمل، عدم باقی ماندن اسکار زخم و کاهش خونریزی می شوند. Gingivectomy با Er: YAG برای افراد با کاهش سیستم ایمنی به دلیل اثرات ضد باکتری عالی آن مناسب است. همچنین برای حذف پلاک از سطح ریشه همراه با خنک کننده آب کافی استفاده می شود. کاهش پلاک، شاخص خونریزی، عمق پاکت و اتصال مجدد بیشتر در روش لیزر در مقایسه با روش های جراحی پریودنتال معمول در بسیاری از مقالات مشاهده شده است.

لیزر در ارتو:
کاربرد لیزرهای ارتودنسی بستگی به مزیت بالقوه لیزرها نسبت به روشهای معمول دارد روش های کلاسیک اچ کردن سطح دندان به معنای استفاده از اسید فسفریک (۳۷٪) به عنوان یک ژل یا محلول روی سطح مینای دندان است که بعد از شستشو و خشک شدن سطح دندان مات می شود. استفاده از لیزر یک روش جایگزین است و در بسیاری از مقالات اثبات شده است که موثرتر از اسید فسفریک است. همچنین به دلایل زیبایی، براکت های سرامیکی در درمان ارتودنسی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند، اما زمانی که این براکت ها از دندان جدا می شوند به دلیل استحکام باند بالای این براکت ها می تواند باعث شکستگی های مینایی دندان شود که این امر موجب ناراحتی بیمار و افزایش نیاز به ترمیم دندان می شود. بنابراین می توان از طریق جدا کردن حرارتی براکت ها توسط لیزر از این اتفاق جلوگیری کرد. در گذشته از لیزر CO2 به این منظور استفاده می شد اما امروزه از لیزر Er:YAG و Nd:YAG بیشتر استفاده می شود. لیزرهای Er:YAG و Er,Cr:YSGG اثرات حرارتی کمتری نسبت به لیزرهای Nd:YAG و CO2 دارند. همچنین از اثرات کم توان لیزر هم می توان در کاهش درد پس از کار و تسریع حرکات دندانی در ارتودنسی استفاده کرد.

منبع:دندانه