حداقل ۲ دقیقه در طول روز مسواک بزنید!

 

آشنایی با مهم‌ترین اصول حفظ سلامت و بهداشت دهان و دندان در گفتگو با دکتر بهاره طحانی، دندانپزشک و متخصص دندان پزشکی اجتماعی

ندا احمدلو/ دندانه

آیا شما هم جزو آن گروه از افرادی هستید که دوست دارند همیشه دندان‌هایی سالم،‌ دهانی خوشبو و لبخندی زیبا داشته باشند؟ آیا می‌دانید که رعایت رفتارهای بهداشتی صحیح، نقش پررنگ‌تری نسبت به ژنتیک در حفظ سلامت دهان و دندان دارد؟ این روزها که بیشتر ما درگیر کار و زندگی شده‌ایم و وقت کمتری را برای سلامتی‌مان در نظر می‌گیریم، باید بدانیم که ساده‌ترین و کاربردی‌ترین اصول برای حفظ سلامت تک‌تک ارگان‌های بدن‌مان کدام است. از آنجایی که داشتن دندان‌هایی سالم و زیبا، راهی برای افزایش اعتماد به نفس در مناسبات اجتماعی است، گفتگویی خواندنی و بسیار کاربردی با دکتر بهاره طحانی، استادیار گروه جامعه‌نگر دانشکده دندان‌پزشکی اصفهان انجام داده‌ایم تا بدانیم که چطور می‌توانیم بهترین شرایط را از نظر بهداشت و سلامت برای دهان و دندان خود فراهم کنیم؟

دندانه:‌ داشتن دهان و دندان‌های سالم دغدغه بسیاری از افراد است. به نظر شما، در دنیای ماشینی امروز و با وجود مشغله زیاد و کمبود وقت، ما چه کاری می‌توانیم برای بهبود شرایط دهان و دندان خودمان انجام دهیم؟
داشتن دندان‌های سالم و رعایت بهداشت دهان، باید دغدغه همه افراد جامعه باشد و تمامی افراد باید هم‌وزن با سلامت عمومی خود،‌ به حفظ سلامت دهان و دندان‌های خود هم اهمیت بدهند. دهان و دندان راه ورود به بدن و سیستم‌های مختلف حیاتی است. هر مشکلی که در دهان و دندان ما پیش بیاید، می‌تواند به‌راحتی سلامت سیستم تنفسی یا گوارشی‌مان را تهدید کند. وجود پوسیدگی و عفونت درمان‌نشده در دهان و دندان، خطری جدی برای سلامت عمومی بدن به حساب می‌آید. از طرف دیگر، ما برای حفظ روابط اجتماعی و برطرف کردن نیازهای خود، ‌ناگزیر از برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران هستیم و داشتن دهانی خوشبو،‌ دندان‌هایی سالم و لبخندی زیبا، می‌تواند تاثیر مثبتی در پیشبرد هرچه بهتر روابط اجتماعی ما داشته باشد. به همین دلیل هم همه ما باید برای بهبود شرایط و سلامت دهان و دندان خود، ۳ سطح مختلف از پیشگیری را در نظر داشته باشیم.

دندانه:‌ درباره این ۳ سطح پیشگیری، برای ما بیشتر توضیح می‌دهید؟
بله. در سطح اول پیشگیری، ما باید تلاش کنیم تا مواجهه با عوامل خطر و فاکتورهایی که باعث ابتلا به پوسیدگی دندان می‌شوند را کاهش بدهیم. بهبود الگوی غذایی و رفتارهای بهداشتی مناسب که در ادامه بحث به آنها اشاره می‌کنیم، نقشی برجسته در پیشگیری سطح اول دارند.

سطح دوم پیشگیری این است که اگر ضایعات، بیماری‌ها و مشکلاتی در دهان یا دندان‌های ما پیش آمد، خیلی سریع به دندانپزشک مراجعه کنیم. درمان مشکلات دندانی در مراحل اولیه، بسیار ساده‌تر و با هزینه کمتری خواهد بود. ضمن اینکه مشکلات درمان‌نشده مانند پوسیدگی‌های رهاشده، می‌توانند باعث انتشار پوسیدگی و عفونت در سایر دندان‌ها بشوند و خطر از دست دادن دندان را بالاتر ببرند. به منظور رعایت سطح دوم پیشگیری، توصیه ما این است که حتما سالی یکبار به دندانپزشک مراجعه کنید تا آسیب‌ها و مشکلات احتمالی،‌ در اولین مراحل خود تشخیص داده و درمان شوند.

در سطح سوم پیشگیری، توصیه اصلی این است که حالا اگر به هر دلیلی دندانی را از دست دادید، هرچه زودتر به فکر بازتوانی دهان و دندان یا جایگزین کردن دندان از دست رفته باشید. شاید شما فکر کنید که نبودن یکی دو دندان در دهان، مشکلی ایجاد نمی‌کند اما واقعیت این است که سیستم دهان ما براساس وجود ۲۸ دندان با کارکردهای مشخص، تعریف شده است. اگر به هر دلیلی دندانی از دست برود و شما آن را جایگزین نکنید، بار آن دندان بر دوش سایر دندان‌ها می‌افتد و این مساله می‌تواند بدتر شدن شرایط دهان و دندان را در پی داشته باشد.

اگر همه ما بتوانیم این ۳ سطح از پیشگیری را رعایت کنیم، گام بزرگی در راستای بهبود شرایط عمومی دهان و دندان خود برخواهیم داشت.

دندانه:‌ شیرینی‌ها و مواد قندی که این روزها به‌وفور برای میان‌وعده‌ها توسط بسیاری از افراد پُرمشغله استفاده می‌شوند، چه آسیبی به دندان‌ها می‌رسانند و ما چطور می‌توانیم از شر عوارض دندانی انواع مواد قندی رها شویم؟
اگر یادتان باشد، یکی از موارد پیشگیری سطح اول، بهبود الگوی غذایی بود. شیرینی‌ها و مواد قندی از جمله مواردی هستند که می‌توانند عامل خطر مهمی برای ابتلا به پوسیدگی دندان باشند و مصرف آنها باید در برنامه غذایی، محدود و کنترل‌شده باشد. پوسیدگی دندان زمانی اتفاق می‌افتد که مواد معدنی روی سطح دندان‌ها، به طور غیر قابل برگشتی حل بشوند و در غیاب آنها، حفره‌هایی روی سطح دندان‌ها به وجود بیاید. زمانی که شما مواد قندی و انواع خوراکی‌های حاوی قند را مصرف می‌کنید، این قندها روی سطح دندان شما می‌نشینند و باکتری‌های موجود در دهان،‌ به مواد قندی می‌چسبند تا از آنها به عنوان منبع تامین انرژی خود تغذیه کنند. سپس همین باکتری‌ها طی فرآیندی، ترکیبات قندی را به ماده‌ای اسیدی تبدیل می‌کنند. اسید ایجادشده روی سطح دندان‌ها هم به‌راحتی، کلسیم و یون‌های فسفر دندان را حل می‌کند و به مرور زمان، باعث ایجاد حفره‌های دندانی و پوسیدگی می‌شود.

دندانه: یعنی راهی برای پیشگیری از ایجاد این فرآیند پوسیدگی دندان در اثر مصرف مواد قندی نیست؟
خوشبختانه چرا! این مکانیسم، مکانیسم یک‌طرفه‌ای نیست. یعنی بزاق دهان ما که سرشار از یون‌های کلسیم و فسفر است، می‌تواند مواد معدنی جداشده از سطح دندان‌ها را به آنها برگرداند؛ البته به شرط اینکه زمان کافی برای این کار داشته باشد. معمولا اگر حدود ۶۰ دقیقه بعد از مصرف مواد قندی به بزاق دهان فرصت داده بشود، بزاق می‌تواند مواد قندی و اسیدی را بشوید و از بین ببرد و یون‌های کلسیم و فسفر را دوباره به سطح دندان‌ها برگرداند.

از این رو، علاوه بر توصیه به محدود کردن مصرف مواد قندی و شیرینی‌ها در طول روز، توصیه می‌شود که بین خوردن مواد قندی، حداقل یک ساعت فاصله بیندازید تا بزاق دهان بتواند کار خودش را به خوبی انجام بدهد. نکته مهم دیگر این است که مواد قندی چسبناک مانند کلوچه‌ها یا شکلات‌ها،‌ می‌توانند به سطح دندان‌ها بچسبند و کار بزاق را سخت‌تر بکنند. از این رو، توصیه می‌شود بعد از خوردن مواد قندی، کمی آب در دهان خود بگردانید و پس از مصرف مواد قندی چسبناک‌ هم، مسواک زدن (حتی با آب خالی) را فراموش نکنید. با رعایت این نکات می‌توانید شانس ابتلا به پوسیدگی دندان در اثر مصرف مواد قندی را تاحد قابل قبولی کاهش بدهید.

دندانه:‌ ژنتیک در سلامت دهان و دندان چقدر نقش دارد و تکلیف کسی که از نظر ژنتیکی دندان‌های خوبی ندارد، چیست؟ به‌طور کلی می‌خواهیم بدانیم که خراب شدن دندان‌ها تا چه اندازه به ژنتیک و تا چه اندازه به سبک زندگی ربط دارد؟
ببینید، گاهی دیده می‌شود که دو نفر از اعضای یک خانواده که ژنتیک مشترک و مراقبت‌های بهداشتی نسبتا مشابهی دارند، شرایط دندانی‌شان کاملا باهم متفاوت است. یعنی یکی دندان‌های خوب و سالم و دیگری دندان‌های مشکل‌داری دارد. سوالی که در این مورد مطرح می‌شود این است که آیا می‌توان تمام تقصیرهای خرابی دندان را به گردن ژنتیک انداخت یا سبک زندگی نقش مهم‌تری در این زمینه دارد؟ برای دانستن پاسخ،‌ ابتدا باید بدانید که پوسیدگی دندان‌ها، یک پدیده چندعاملی است و تحقیقات ثابت کرده‌اند که ژنتیک یا وراثت، سهمی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصدی در نوع شرایط دندان‌های فرد بالغ دارد.

شاید بتوان ساختارهای نامنظم فکی و دهانی، برخی نقایص نادر ژنتیکی مانند هایپوپلازی مینای دندان یا بی‌نظمی دندان‌ها که به‌صورت ژنتیکی وجود دارند را عاملی برای بروز مشکلات دندانی، تجمع بیشتر پلاک در دندان‌ها و تسریع روند پوسیدگی دندان دانست اما همان‌طور که گفته شد، سهم وراثت در ابتلا به مشکلات دندانی، چیزی حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد است و نه بیشتر. بنابراین ما نباید از رفتارهای فردی در قبال سلامت دهان و دندان،‌ غافل بمانیم.

دندانه:‌ آیا ممکن است به مهم‌ترین این رفتارهای فردی اشاره کنید؟
بله حتما. افرادی که می‌خواهند دندان‌های سالم‌تری داشته باشند و کمتر با مشکلات دهان و دندانی مواجه شوند، باید حداقل روزی یک مرتبه مسواک با خمیر دندان حاوی فلوراید بزنند. فلورایدتراپی در دوره تشکیل دندان‌ها در کودکی هم نقش مهمی در داشتن دندان‌های سالم‌تر در بزرگسالی دارد. استفاده روزانه از نخ دندان به منظور حذف پلاک‌های بین‌دندانی هم ضروری است زیرا مسواک زدن نمی‌تواند پلاک‌های بین‌دندانی را از بین ببرد. از طرف دیگر، توصیه اکیدی هم بر مراجعه سالیانه به دندان‌پزشک برای بررسی سلامت دندان‌ها وجود دارد.

دندانه: حالا اگر فردی به دلیل مشکلات ژنتیکی، دندان‌های خوبی نداشته باشد، نیاز به مراقت بیشتر و بهتری دارد؟
صد در صد! اگر ساختار دندانی فردی به هر دلیلی قوی نباشد، این فرد باید از طریق ۲ روش مختلف اقدام به تقویت ساختار دندان‌های خود بکند. یعنی علاوه بر توصیه‌هایی که در سوال قبل به آنها اشاره کردیم، مراقبت‌های دیگری هم برای چنین افرادی لازم است. راه مراقبتی اول، مواجهه منظم با فلوراید است. فلوراید می‌تواند در ساختار آهکی مینای دندان وارد بشود و آن را مستحکم‌تر بکند. راه دوم، شیارپوشی یا فیشور سیلانت برای تقویت ساختار دندان‌ها است.

در روش فیشور سیلانت، فرورفتگی یا شیارهای دندانی باکمک ترکیبات هم‌رنگ دندان‌ها پر می‌شوند تا ساختار دندان‌ها تقویت شود. انجام این روش نیازی به تراشیدن دندان یا بی‌حسی ندارد و احتمال پوسیدگی‌ها و آسیب‌های مکرر دندانی را کم می‌کند.

نکته مهم دیگر این است که اگر از نظر ژنتیکی دچار بی‌نظمی‌های دندانی هستید، حتما باید تحت نظارت متخصص ارتودنسی اقدام به رفع این بی‌نظمی‌ها بکنید. بی‌نظمی‌های دندانی، عاملی برای تجمع پلاک در دندان‌ها و آسیب دیدن آنها محسوب می‌شوند.

دندانه:‌ حالا که روی رعایت بهداشت دهان و دندان تاکید دارید، به ما می‌گویید که مسواک زدن اصولی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا باید بدانید که هدف از مسواک زدن،‌ حذف مکانیکی پلاک‌های دندانی است که روی سطح دندان‌ها شکل گرفته‌اند. پلاک‌های دندانی، تنها لایه‌های سفیدرنگ قابل مشاهده‌ای که بیشتر ما آنها را می‌بینیم، نیستند. این پلاک‌ها می‌توانند به‌سادگی در زیر لثه (شیار بین لثه و دندان) تشکیل بشوند و مشکلاتی مانند خونریزی لثه، التهاب لثه و بوی بد دهان را به وجود بیاورند. از این رو،‌ مسواک زدن باید طوری باشد که باعث حذف همزمان پلاک‌های روی دندان و زیر لثه بشود. به این منظور،‌ شما نباید به صورت افقی مسواک بزنید. مسواک زدن اصولی باید به‌گونه‌ای باشد که موهای مسواک از لبه لثه به سمت لبه بیرونی دندان حرکت کند تا هم پلاک‌های سطح دندان از بین بروند و هم پلاک‌های زیر لثه. شما باید برای اطمینان از حذف پلاک‌های زیر لثه، ‌کمی موهای مسواک را به آرامی در شیار بین لثه و دندان ماساژ دهید یا حرکتی ویبره‌مانند انجام دهید. سپس به صورت جارویی مسواک را در فک پایین از پایین به بالا و در فک بالا از بالا به پایین بکشید تا بتوانید پلاک‌ها را در حد زیادی از بین ببرید. مسواک زدن افقی نه تنها باعث حذف کامل پلاک‌ها نمی‌شود، ‌بلکه می‌تواند به مرور زمان باعث تخریب مینای دندان و ایجاد شیارهایی روی دندان‌ها بشود.

دندانه: مسواک زدن اصولی باید چند دقیقه طول بکشد؟
زمان کلی مسواک زدن باید حداقل ۲ دقیقه کامل در طول روز باشد. فلوراید موجود در خمیر دندان، حدود ۱ دقیقه فرصت لازم دارد تا در بافت مینای دندان نفوذ بکند و روی پاکسازی دندان‌ها تاثیر بگذارد. به همین دلیل هم ما توصیه می‌کنیم که حداقل ۲ دقیقه مسواک زدن را طول بدهید. نکته دیگر اینکه اگر خمیردندان قبل از دقیقه اول مسواک زدن در دهان شما بیش از اندازه کف کرد، کف اضافی را خارج کنید و به مسواک زدن ادامه بدهید. بهتر است پس از مسواک کردن هم دهان خود را تنها یک آب مختصر بچرخانید تا اضافات خمیردندان خارج شود، اما از شستن کامل دهان خودداری کنید تا بقایای فلوراید در طول شب در بزاق و بافت دهانی-دندانی باقی بماند و به سطح دندان‌ها نفوذ بکند.

دندانه:‌ آیا باید مسواک را قبل از استفاده مرطوب کنیم یا به‌صورت خشک روی آن خمیردندان بگذاریم و مسواک بزنیم؟
مسواک زدن با مسواک خشک یا مرطوب، تفاوت چشمگیری در پاکسازی دندان‌ها ندارد، اما باید یک نکته را در این باره در نظر گرفت. اگر می‌توانید با مسواک خشک مسواک بزنید، بهتر است این کار را انجام بدهید زیرا گاهی مرطوب کردن مسواک باعث می‌شود که خمیردندان زودتر کف بکند و شما زمان لازم را برای مسواک کردن در نظر نگیرید. حالا اگر می‌توانید زمان ۲ دقیقه‌ای مسواک زدن را رعایت کنید، اشکالی ندارد که مسواک را قبل از استفاده، کمی خیس کنید. نکته دیگر اینکه بهتر است مسواک را قبل از گذاشتن خمیردندان خیس کنید تا حجمی از خمیر از سطح مسواک نریزد یا داخل موهای مسواک فرو نرود.

بد نیست این نکته را هم یادآور بشوم که باید ابتدا نخ دندان، سپس مسواک و بعد از آن دهانشویه استفاده بشود تا فرآیند پاکسازی دهان و دندان به درستی صورت پذیرد.

دندانه:‌ آیا مسواک زدن صبحگاهی بعد از بیدار شدن از خواب بهتر است یا بعد از خوردن صبحانه؟
بهتر از بعد از بیدار شدن دهان خود را با آب خالی بشویید و پس از صرف صبحانه، مسواک بزنید. با این کار، بقایای صبحانه از روی زبان و دندان پاک می‌شوند و شما با دهانی تمیز و خوشبو روزتان را آغاز می‌کنید.

دندانه: به‌عنوان آخرین سوال این‌که در زمان خرید خمیردندان باید به کدام معیارها دقت کنیم؟
توصیه می‌شود که موقع خرید خمیردندان به جدول مواد تشکیل‌دهنده آن که پشت جعبه و روی تیوب نوشته شده است، دقت کنید. در این بررسی باید به میزان فلوراید خمیردندان که به صورت واحد ppmقید شده است، توجه داشته باشید. با توجه به این‌که بیشتر افراد در جامعه ما از نظر احتمال پوسیدگی دندان در معرض خطر هستند، خمیردندان مناسب برای ما باید حداقل دارای ١۴۵٠ ppm فلوراید باشد. علاوه بر این‌ها، ما نباید بیش از حد خمیردندان سفیدکننده استفاده کنیم چون این محصولات مواد ساینده دارند و باعث آسیب‌دیدگی مینای دندان و حتی ابتلا به حساسیت دندان می‌شوند. حتی خمیردندان مخصوص کودکان زیر شش سال هم باید حداقل ۱۰۰۰ ppmفلوراید داشته باشد تا تاثیر مطلوبی برای دندان‌های کودکان داشته باشد.

منبع:دندانه