تجهیزات دندانپزشکی تاج الدین
0 محصولات نمایش سبد خرید

هیچ محصولی در سبد خرید نیست.

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

 

فصلی از کتاب بهداشت دهان و دندان تألیف دکتر محمود سیاسی

سعید میرسعیدی
دندان‌پزشک و پژوهشگر تاریخ

وضعیت کنترل عفونت در دندانپزشکی، در روزگار گذشته همیشه موضوعی جالب و مورد سوال بوده است. از دوران خیلی دور شواهد خاصی نداریم. دلاکان، دندان‌کش‌ها و پزشکان سنتی قدیم توجه چندانی به این امور نداشته‌اند و شاید شستن وسایل با آب و پاک کردن ابزار با گوشه قبا و شال، با نگاه به مساله پاکی و نجسی انجام می‌شده است. در روزگار نزدیک‌تر، تا پیش از دندان‌پزشکی دانشگاهی، بر اساس بعضی شواهد این امر عرفی و سلیقه‌ای بوده و در بهترین حالت عمدتاً از آب داغ و شعله آتش برای استریل کردن کلبتین‌ها، داویه‌ها، میل‌های دندان، تیغ‌ها، قیچی‌های جراحی، نیشترها و سایر اسباب و ابزار، استفاده می‌شده است.
اما در اولین گام‌های آموزش علمی دندان‌پزشکی و اولین روزهای دندان‌پزشکی دانشگاهی در ایران، بحث کنترل عفونت چگونه آموزش داده می‌شد و دندان‌پزشکان در آن دوران چقدر این موارد را در مطب‌ها و محکمه‌ها و درمانگاه‌ها رعایت می‌کرده‌اند؟

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

در دهه بیست و اوایل دهه سی، بعد از گذشت چند سالی از شروع به کار مدرسه دندانسازی و تبدیل شدن آن به دانشکده دندان‌پزشکی، آموزش دندان‌پزشکی شکلی اصولی و مدون یافت و اولین کتاب‌های علمی و آموزشی دندان‌پزشکی به وسیله اساتید تألیف شد. نگارنده تابحال کتاب مستقلی در مورد کنترل عفونت که در آن سال‌ها تألیف شده باشد نیافتم اما در سایر کتاب‌های اساتیدی چون دکتر سیاسی، دکتر سیمجور، دکتر مهدوی و… صحبتی از مقوله کنترل عفونت نیز دیده می‌شود. در آن منابع، نسل اولیه اتوکلاوها و وسایلی چون چراغ فلامباژ، اتوو خشک، پوپینل، استریلیزاتور برقی با آب جوش، اجاق پاستور و مواد گندزدای شیمیایی مختلف، معرفی شده و اصول و جزئیاتی برای استریلیزاسیون آمده است.
اما از میان آنها، در کتاب بهداشت دهان و دندان که در سال ۱۳۲۴ به قلم دکتر محمود سیاسی منتشر شده است، فصلی مشروح درباره کنترل عفونت وجود دارد که بسیار جالب توجه است. با این که از روایات شفاهی حاضران و ناظران به نظر می‌رسد مقوله کنترل عفونت در هفتاد و پنج سال پیش، به طور کافی و ایده‌آل در مطب‌ها و محیط‌های درمانی مراعات نمی‌شده، اما مطالعه این فصل از کتاب دکتر سیاسی نشان می‌دهد که با توجه به مقتضیات آن روزگار، این بحث در منابع علمی و دانشگاهی مورد توجه بوده است و از زاویه‌ای دیگر نیز نشان دهنده مرحله عبور از دوران شعله آتش و الکل و آب جوش و رسیدن به عصر فور و اتوکلاو است:

سترون کردن (۱) لوازم و ابزار کار
منظور از سترون کردن یا عقیم نمودن، از بین بردن میکربهائی است که در لوازم کار یافت میشود و چون وسایل کار دندان پزشک اقسام مختلفی دارد لذا هر کدام را باید بطریق مخصوصی سترون نماید. لوازم عمل دندان پزشکی باید فلزی و کاملا صاف باشد و اگر دارای بند است هنگام سترون کردن آنها را از هم جدا نمود تا در وقت استعمال باعث انتقال میکربها نشود. لوازمی که با مخاط دهان و پولپ دندان تماس پیدا میکند هنگام استعمال مجدد احتیاج به گندزدائی بیشتری دارد ولی آنهائیکه هیچگاه بمخاط دهان اصطکاک ندارد محتاج ضد عفونی دوباره نیست مانند فولوار (۲) و امثال آن. برای سترون کردن لوازم باید قبلا آنها را با آب و صابون و مسواک شسته بعدا در اتوو (۳) خشک (مدت ۲۰ دقیقه)، یا اتوکلاو (۴)، یا آب جوش برات دوسود دار یا روغن آراشید (۵) که در حال جوشیدن باشد قرار داد. پس از سترون کردن لوازم باید آنها را در جعبه ها و کشوهای فلزی گذاشت تا از آلوده شدن بمیکربها محفوظ بماند. پزشک دندان بایستی جعبه های مخصوصی از لوازم عمل برای کارهای مختلف روز تهیه نموده و آنها را در اتوو گذاشته برای هر عمل جعبه مخصوص را مورد استفاده قرار دهد. اساسا بهتر است که لوازم را کمی قبل از انجام کار سترون نمود تا بگند زدائی آنها اطمینان بیشتری داشت. پس از سترون کردن لوازم باید آنها را در سینی فلزی یا مینائی که بوسیله شعله الکل سترون شده باشد قرار داد. اسباب عمل پس از گندزدائی شدن نبایستی بجای دیگری غیر از محل عمل تماس پیدا کند زیرا در آن صورت ممکن است عفونت را از محلی بمحل دیگر منتقل نماید. خوشبختانه مخاط دهان کمک بزرگی در دفع میکربها مینماید و بدینجهت است که گاهی با وجود رعایت نکردن گندزدائی و سترونی، عفونت ثانوی پیدا نمیشود. سترون کردن لوازم یا بطریقه فیزیکی انجام میگیرد و یا بطریقه شیمیائی :

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

۱- طریقه فیزیکی – شامل حرارت خشک یاحرارت مرطوب است. سترون کردن بوسیله حرارت خشک تحت قانون ذیل صورت میگیرد : «اگر شیئی را مدت نیمساعت در حرارت ۱۷۰ درجه قرار دهیم تمام میکربهای آن از بین میرود.» چراغ الکلى، اجاق پاستور (۶) و اتوو خشک وسایلی هستند که تولید حرارت خشک میکنند. شعله دادن یا فلامباژ (۷) از ۱۵۰ تا ۲۰۰ درجه سانتیگراد یکی از وسایل سترون کردن لوازم میباشد. سترون کردن بوسیله حرارت مرطوب تحت قانون زیر انجام میگیرد:
«اگر شیئی را مدت ۲۰ دقیقه در بخار آب ۱۲۲ درجه بگذاریم سترون میشود».
در حرارت مرطوب از بخار آب تحت فشار ۱۲۰، ۱۳۰ و ۱۴۰ درجه استفاده میکنند و بهترین وسیله تولید این نوع حرارت اتوکلاو است که انواع متعددی دارد و معروفترین آنها اتوکلاو شامبرلان (۸) میباشد.
۲- طریقه شیمیائی – شامل دواجات گندزدا همانند فرمل است. بوسیله تبخیر محلول فرمل دار در ۱۵ الى ۴۰ درجه حرارت و یا تبخیر تری اکسی متیلن(۹) اجسام را ضد عفونی میکنند. اکسی سیانور دومرکوروفنوزالیل (۱۰) پنج درصد هم برای ضدعفونی کردن لوازم مفید است. در سترون کردن بطریقه شیمیائی باید درجه حرارت را بین ۱۰ و ۴۰ درجه بتدریج افزود و این نوع ضد عفونی نمودن مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول میکشد ولی اگر بتوان بدارو تا ۸۰ درجه حرارت داد در مدت یکی دو ساعت لوازم سترون میشود. تری اکسی متیلن در حرارت ۱۰۰ تا ۱۶۰ درجه در مدت چند دقیقه لوازم را ضدعفونی مینماید. چنانکه گفته شد در سترون کردن بوسیله اتوکلاو از بخار آب تحت فشار استفاده میکند. لوازمی را که بوسیله اتو کلاو یا از طریق جوشاندن میتوان ضدعفونی کرد عبارتند از : پیس آمن(۱۱)، پنس، کلبتین، سوزن عصب کش، سنداکاریسوار (۱۲)، آینه، سرنگ، سوزن و فرز کانال، اسکالر، اکسکاواتور، قیچی لثه بر، نیشتر، ماتریس، سپاراتور، بروینسوار (۱۳)، لوله های استوانه، فره (۱۴) و غیره. حوله و پنبه و اشیاء پارچه ای را نمیتوان بوسیله اتوکلاو سترون کرد زیرا آنها را مرطوب نگاه میدارد، برای این نوع لوازم اتو و خشک کرآینژ (۱۵) را بکار باید برد که بوسیله جریان برق گرم شده و همینکه درجه حرارت به ۱۳۵ رسید جریان بخودی خود قطع میشود.

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

این نوع اتوو دارای طبقه بندی است که برای لوازم کوچک خوب میباشد و این مزیت را بر اتوکلاو دارد که لوازم پس از ضد عفونی شدن بوسیله آن زنگ نمیزنند. پوشاندن لوازم (در ظرف سر باز) در آبی که قدری برات دوسود دو درصد یا کربنات دو پتاس دو درصد داشته باشد خوبست ولی سرنگ انژکسیون را نباید بوسیله آن گند زدایی کرد زیرا در اثر خاصیت قلیائی سود ممکن است مایع بیحس کننده تجزیه شود. در درمانگاههائی که عده مراجعین زیاد است برای تسریع در ضدعفونی نمودن لوازم از روغن آراشید استفاده میکنند بدینطریق که حرارت آنرا به ۱۵۰ درجه رسانیده لوازم را مدت دو یا سه دقیقه در آن قرار میدهند. این نوع سترون کردن دو فایده دارد یکی اینکه لوازم شفافیت خود را از دست نمیدهند دیگر اینکه زنگ نمیزنند. اسبابهائی که برای سترون کردن لوازم عمل بکار برده میشوند باید دارای دو طبقه باشند یکی برای گذاشتن لوازم کوچک و دیگری برای قراردادن لوازم بزرگ. بهترین اسبایی که دندان پزشک برای سترون کردن لوازم میتواند از آن استفاده نماید اتوو خشک کرآنژ است که قبلا ذکر شد. ظرف آب جوش آور (۱۶) برقی نیز خیلی مفید است زیرا هر موقع که دندان پزشک بخواهد میتواند فورا از آن استفاده کند. لوازمی را که میتوان بوسیله چراغ الکلی سترون نمود عبارتند از : قیچی مینا بر، پنس، قالبهای فلزی، سوزن سرنگ، سپاراتور ، برونیسوار ، قیچی لثه بر، فولوار ، ماندرن (۱۷) و غیره ولی گذراندن سریع این لوازم بر روی شعله چراغ الکلی کافی نیست بلکه باید آنقدر آنها را در روی شعله نگهداشت که درجه حرارت از صد تجاوز نماید. پس از سترون کردن لوازمات بوسیله چراغ الکلی باید آنها را در آب مقطر با آب جوشیده یا آبی که دارای ماده گند زدا باشد گذاشت. سوزن انژکسیون را نباید بوسیله شعله چراغ الکلی سترون نمود زیرا خاصیت شکنندگی پیدا کرده و ممکن است در موقع تزریق بشکند.

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

کنترل عفونت در دندانپزشکی در ۷۵سال پیش

صفحه های فلزی و سنگی و سمباده ای ، صفحه های سنگ تراش ، ترکیبات قالب گیری، دیگ کائوچوئی و غیره را بایستی بطریقه زیر سترون کرد: ابتدا لوازم فوق الذکر را باید با آب و صابون و مسواک شسته و بعد آنها را در یک محلول گندزدا مانند فنوزالیل پنج درصد یا اکسی سیانور دومرکور یک درهزار قرار داد. همچنین میتوان بعد از شستشوی لوازم، آنها را در ظرفهای مخصوصی که دارای گرد تری اکسی متیلن است گذاشت تا در اثر متصاعد شدن فرمل بتدریج ضد عفونی شوند ولی اگر باندازه کافی تنگستات دوسود (۱۸) به گرد قبلی افزوده گردد سترون کردن لوازم زودتر و بهتر انجام میگیرد. چون در کشور ما تری اکسی متیلن کمیاب است لذا قرصهای فرمالین بنام فرمالن بجای آن بکار میرود که دارای همان خواص تری اکسی متیلن بوده و میتوان با اطمینان خاطر آنها را بکار برد.(۱۹) گاهی ممکن است لوازم را در ظرف محتوى تری اکسی متیلن یا فرمالن گذاشت و بوسیله حرارت متعارف در مدت ۲۴ ساعت آنها را سترون نمود یا اینکه لوازم را مدت ۱۵ دقیقه در الکل ۶۰ تا ۹۰ درجه یا کلروفرم قرار داد.

توضیحات:
۱- Stérilisation ۲- Fouloir ۳-Etuve ۴-Autoclave. ۵-Huile d ‘arachide ۶- Four de Pasteur
۷- Flambage ۸- Autoclave de Chamberland
۹-Trioxyméthylène ۱۰- Phénosalyl ۱۱- Pièce à main ۱۲- Sonde écarissoi ۱۳- Brunissoir
۱۴- Forêt ۱۵-Créange.۱۶-Bouilloire ۱۷- Mandrin
۱۸-Tungstate de soude.
۱۹- گرد فرمالن را در ظروفی که دارای دو طبقه است و کف طبقات آن خلل و فرج دارد قرار داده حرارت را به ۸۰ درجه میرسانیم، در مدت ۲۰ تا ۴۰ دقیقه لوازم سترون میشوند. (تجربه مؤلف)

برای نگارش این مقاله از متن و تصاویر این منابع استفاده شده است:
۱- بهداشت دهان و دندان، محمود سیاسی، بنگاه مطبوعاتی بهرام، مشهد ۱۳۲۴
۲- جراحی عملی دهان و دندان، کاظم سیمجور، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ اول ۱۳۳۶
۳- درد شناسی دندان، محمود سیاسی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول ۱۳۳۵

منبع:دندانه

0
دیدگاه‌های نوشته