آینده حوزه تجهیزات دندانپزشکی در گفتگو با رییس اداره تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت
دکتر سیامک شایان: در حالی که در طول خیابان انقلاب به سمت کوچه خارک و ساختمان اداره تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت میرفتم از میدان فردوسی گذشتم. فرصتی بود تا شاهد صفهای طولانی جلوی صرافیها و نگرانی مردم بابت نوسانات بیسابقه ارزی باشم. من هم مانند تمامی اعضای جامعه دندانپزشکی نگران سرنوشت آینده مواد و تجهیزات مورد نیاز دندانپزشکان بودم. دغدغهای که در گفتگو با دکتر رضا مسائلی، رییس اداره تجهیزات پزشکی مطرح شد. اما این دندانپزشک جوان که حالا یکی از حساسترین پستهای وزارت بهداشت را بر عهده گرفته است مصمم از ساماندهی حوزه تجهیزات پزشکی، کنترل و ارتقاء کیفی و نوسانات قیمت مواد و تجهیزات، از برنامههای این اداره برای افزایش ده برابری صادرات کالاها و تجهیزات پزشکی سخن میگفت.
سیر تحولات سیاسی و اقتصادی در چند هفته اول سال۹۷ اما با چنان سرعتی فضای کشور را دگرگون کرد که شاید اکنون در زمان انتشار این متن باید بر تاریخ انجام گفتگو تاکید کرد. چهبسی امروز و در نیمه دوم بهار مدیران و سیاستگذاران وزارت بهداشت مجبور شوند در برخی از برنامهها و سیاستهای خود تجدید نظر داشته باشند.
دکتر رضا مسائلی متولد ۱۳۵۴، دانشآموخته دانشکده دندانپزشکی تهران و دارای مدرک PhD مواد دندانی و عضو هیاتعلمی دانشگاه علومپزشکی تهران است. او که ۱۰سال پیش و در سن ۳۰ سالگی، در دوره اول ریاست محمود احمدینژاد عهدهدار مسئولیت اداره تجهیزات پزشکی شده بود، توانست اعتماد وزیر بهداشت را در آغاز دولت دوازدهم به گونهای جلب کند که علاوه بر ریاست دوباره اداره تجهیزات پزشکی، توانست چندین حکم مرتبط دیگر از جمله مشاور وزیر در امور تجهیزات پزشکی، عضو کمیته فنی و تجهیزات پزشکی و شورای فناوری وزارت بهداشت، عضو ستاد کشوری طرح تحول سلامت دهان و عضو شورای معاونین وزارت بهداشت را کسب کند. گفتگو را از سوالی درباره همین اعتماد آغاز کردم:
– آقای دکتر مسائلی! شما در ابتدای دولت دوازدهم و بهطور همزمان به چندین سمت مختلف در ساختار وزارت بهداشت منصوب شدید که حاکی از اعتماد قابلتوجه وزیر بهداشت به شما است. بفرمایید این اعتماد از کجا سرچشمه میگیرد؟
تصدی مسئولیت در حوزه تجهیزات پزشکی نیازمند تعامل و همکاری در حوزههای مرتبط دیگر نظیر بهداشت و درمان، فناوری و توسعه مدیریت و منابع است و عضویت بنده در این کمیتهها بر این اساس بوده است.البته از اینکه وزیر بهداشت هم این حسن اعتماد را به حقیر داشتهاند خدای متعال را شاکر هستم.
– با توجه به نامگذاری سال۹۷ به نام سال حمایت از کالای ایرانی، سیاستهای اداره تجهیزات پزشکی برای حمایت از تولید ملی چیست؟
سیاستهای وزارت بهداشت در راستای حمایت از تولید داخل، همان سیاستهایی است که مقام معظم رهبری سال ۱۳۹۱ به استناد اصل ۱۱۰ قانون اساسی ابلاغ و منظور از تولید ملی را با توضیحات دقیقی تبیین فرمودند. این تولیدات عبارت از انواع باکیفیت، رقابتپذیر و دارای استانداردهای بینالمللی میشوند. همچنین در سیاستهای کلی سلامت هم ذکر شده است که تولیدات تجهیزات پزشکی باید دارای استانداردهای بینالمللی باشند و وزارت بهداشت امسال در چند جنبه برای تولید این تجهیزات برنامهریزی کرده است.
سیاست اول، در اولویت قرار گرفتن تجهیزات تولید داخل در خریدهای مراکز درمانی تابع وزارت بهداشت و دانشگاههای علوم پزشکی است. راهبرد دوم، ارتقاء کیفیت و اخذ استانداردهای بینالمللی است که در این راستا نظام کنترل کیفی ما در حوزه تجهیزات پزشکی در سال ۹۷ دچار تغییرات اساسی شده است. به این معنا که اخذ استانداردهای اتحادیه اروپا را برای تمام تولیدکنندگان تجهیزات و ملزومات پزشکی کشور الزامی و اجباری کردهایم که اجرایی شدن این سیاست نیازمند یک کار بسیار سنگین و دوطرفه از سوی وزارت بهداشت و همچنین شرکتهای تولیدکننده است.
سومین راهبرد وزارت بهداشت برای حمایت از تولید داخل، توسعه صادرات این محصولات است. سال ۱۳۹۶، میزان صادرات تجهیزات پزشکی کشور، حدود ۲۴ میلیون دلار بوده است و با برنامهریزی که انجامشده است، وزارت بهداشت و معاونت علمی ریاست جمهوری و همچنین سازمان توسعه تجارت، با مشارکت تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی برای این میزان صادرات، رشد ۱۰ برابری در نظر گرفته و بهاینترتیب هدفگذاری کردهاند که این میزان صادرات در سال ۹۷ به ۲۴۰ میلیون دلار برسد.
– آیا عملاً امکان جایگزینی تولیدات ایرانی برای کالاهای مشابه خارجی در حوزه تجهیزات و کالاهای پزشکی و دندانپزشکی وجود دارد؟
پتانسیل تولید تجهیزات پزشکی در کشور ما فوقالعاده بالا است. به طوری که قریب به هزار شرکت تولیدکننده در کشور ما فعال هستند که ۵۶۰ عدد از آنها تاکنون از وزارت بهداشت پروانه ساخت گرفتهاند و باقی آنها در سیر مراحل ارزیابی کیفی و تجاریسازی محصولات خود هستند. از این آمار اینگونه استنباط میشود که میزان سرمایهگذاری بخش خصوصی و شرکتهای دانشبنیان در حوزه تجهیزات پزشکی بسیار وسیع است و ما باید بهعنوان متولی سلامت جامعه هدایت و رهبری تجهیزات پزشکی را به نحو احسن انجام دهیم.
– آیا اصولاً منطقی است در حوزه تجهیزات پزشکی به سمت تولیدات داخلی برویم؛ نتیجه این سیاست مشابه سرنوشت صنعت خودرو نخواهد شد؟
در این حیطه موضوع ارزشآفرینی و تولید ثروت نسبت به خودکفایی در اولویت قرار میگیرد. ما باید مزیتهای نسبی کشور خود را شناسایی کنیم و بر اساس آنها و ظرفیتهای بالفعل و بالقوه موجود برنامهریزی کنیم. ممکن است در برخی حوزهها راهبرد اصلی واردات باشد و بتواند منافع ملی را از لحاظ کیفیت و قیمت تأمین کند و تولید ملی هم در برخی از حوزهها در اولویت قرار میگیرد. این موضوعات به بررسیهای علمی اقتصادی نیاز دارد و باید مزیتهای نسبی کشور در این حوزهها سنجیده شود تا بتوانیم بر آن اساس اقدام کنیم. برای مثال مزیت نسبی کشور ما در زمینه وسایل یک بار مصرف استریل، داشتن نفت و محصولات پتروشیمی است که قیمت تمام شده محصول را در مقایسه با نمونههای خارجی کاهش میدهد. این در حالی است که ممکن است تولید برخی محصولات بسیار گرانتر از واردات آنها تمام میشود. بنابراین ما باید بر این اساس برنامهریزی کنیم و منافع ملی کشور را مد نظر قرار دهیم و بر اساس آنها در زمینه تولید و واردات عمل کنیم.
– آیا قوانین سختگیرانهتری برای واردات تجهیزات پزشکی وضع خواهد شد؟
در حوزههایی که تولید باکیفیت و قابل رقابت با نمونههای خارجی وجود دارد، طبیعتاً قرار دادن بازار در اختیار محصولات خارجی کار عاقلانهای نیست و حتماً باید به این موضوع توجه کنیم.
– در کشور تا چه حدی و به شکل واقعی در تولید کالاهای حوزه پزشکی و دندانپزشکی خودکفا هستیم و چقدر از تولیدات داخلی ما در واقع مونتاژ برندهای خارجی در داخل کشور است؟
تولید مراتبی دارد که مونتاژ یکی از مراحل آن است و تولید مستقل، به معنای طراحی و فناوری و اجرا به صورت خودکفا و توسط تولیدکننده داخلی، مرحله انتهایی است. در این مراحل هم ما باید منافع ملی و ارزشآفرینی را مد نظر قرار دهیم. ممکن است در برخی از کالاها مونتاژ در اولویت تولید مستقل قرار بگیرد و در برخی از حوزهها تولید مستقل موضوعیت دارد. بنابراین نمیتوانیم به یک چشم به همه این موارد نگاه کنیم و بر اساس عقل و منطق و منافع ملی تصمیمگیری خواهیم کرد.
– یکی از چالشهای حوزه تجهیزات پزشکی موضوع واردات قاچاق و تولید محصولات تقلبی است. برای نظارت بر این حوزه چه برنامههایی دارید؟
چیزی که به نام قاچاق و کالای تقلبی از آن یاد میشود، با واقعیت فاصله معناداری دارد. درست است که ارزش سلامت جامعه، به حدی است که هر اندازه از وجود تجهیزات تقلبی، ولو اندک جای نگرانی دارد، اما اندازه قاچاق نسبت بهاندازه فعالیتهای ما غیرقابل تصور است.
ما در وزارت بهداشت نظام تأمین تجهیزات پزشکی در کشور را داریم. به این معنا که بیش از دو هزار و دویست شرکت واردکننده این تجهیزات در کشور وجود دارند که بیش از پنج هزار و پانصد کارخانه که وزارت بهداشت، محصولات آنها را ازلحاظ کیفی تائید کرده است از اقصی نقاط دنیا با آنها فعالیت میکنند.
همچنین در زمینه تولید، هزار شرکت تجهیزات پزشکی در کشور وجود دارند که حدود پانصد و شصت تا از آنها پروانه ساخت گرفتهاند و الباقی هم در حال ممیزی یا بهعبارت دیگر ارزیابی کیفی برای دریافت پروانه ساخت هستند. بنابراین نظام تأمین تجهیزات پزشکی که عرض کردم، وسعت زیادی دارد و دهها هزار نفر در حوزههای مختلف آن ازجمله تأمین، توزیع، خدمات پس از فروش، نصب، مسئول فنی و غیره در حال فعالیت هستند. به اعتقاد بنده صحبت کردن درباره قاچاق تجهیزات پزشکی در مقایسه با این حجم کار یک خطای محاسباتی است. البته نمیتوان گفت که قاچاق وجود ندارد، بلکه اینهمه تمرکز رسانهها به این حد روی این موضوع خطا است.
– اما بنده بهعنوان یک دندانپزشکی که مصرفکننده کالاها و تجهیزات دندانپزشکی است، با نظر شما موافق نیستم. خود شما هم در اولین جلسه خود با روسای شرکتهای دندانپزشکی اشاره کرید حتی شرکتهای رسمی بخشی از اقلام خود را با قاچاق چمدانی تأمین میکنند. پس با توجه به این موضوع، بازهم میتوان گفت قاچاق کالا و تجهیزات پزشکی موضوع قابلاعتنایی نیست؟
درست است که یک لکه سیاه هم در یک نظام گسترده غیرقابل اعتنا و پسندیده نیست. قاچاق چمدانی در کشور ما از گذشته وجود داشته است که موضوعی قابلبحث است و یکی از دلایل آن تعرفهها است. چراکه حقوق عوارض گمرکی کشور ما درست تنظیم نمیشود و مصالح مصرفکننده فدای دعوای تولیدکننده و واردکننده میشود. تولیدکنندهها با این شعار که در کشور شغل ایجاد کردهاند مدام درخواست دارند تعرفه گمرک بالا برود و در نهایت منافع ملی فدای این موضوع میشود. زیرا تولیدکننده در رقابت بینالمللی قرار نمیگیرد و قاچاق چمدانی هم از دیگر عوارض آن است. وقتی یک دندانپزشک یا واردکننده میبیند قیمت ملزومات موردنیاز او در کشور چند برابر یک کشور خارجی است، در مسافرتها آنها را بهصورت چمدانی وارد میکند.البته منظور بنده این نیست که از تولیدکننده حمایت نکنیم بلکه منظورم این است که افزایش و یا کاهش تعرفه میبایست هوشمندانه و با محاسبات دقیق انجام شوند و نتایج آن در بستر زمان مورد ارزیابی قرار گیرد.
ما در چند ماه گذشته بهعنوان سیاستگذار در وزارت بهداشت به این موضوع به شکل اساسی پرداختهایم و اقداماتی که انجام دادهایم شامل مواردی است که در ادامه عرض میکنم. اول اینکه تصمیم گرفتهایم اگر قیمت مواد و تجهیزات دندانپزشکی که در کشور وجود دارد بیست درصد بالاتر از قیمت منطقه یعنی کشورهای حاشیه خلیجفارس و کشورهایی که تولید ناخالص ملی آنها شبیه ایران است باشد، علیرغم اینکه بنا بر قانون نظام تأمین تجهیزات پزشکی، کالاها باید از طریق نمایندگی رسمی وارد کشور شوند، اجازه واردات موازی بدهیم.
دوم اینکه تلاش کردهایم فرایندهای صدور مجوز خود را تا حد امکان سریع و ساده کنیم. یکی از ضوابطی که قبل از منصوب شدن بنده به این سمت در اداره تجهیزات پزشکی وجود داشت، این بود که اگر شرکتی میخواست محصولی را وارد کشور یا تولید کند، ابتدا باید کارشناسان به این موضوع رسیدگی میکردند، سپس کمیته فنی در مورد اجازه کار تصمیم میگرفت که همین چرخه بین نه ماه تا یک سال طول میکشید. این کمیته هر ماه با حضور چند تن از معاونین وزیر و خبرگان حوزه تجهیزات پزشکی تشکیل میشد. در نهایت ما در بدو ورود خود با سه هزار محصول مواجه شدیم که در صف رسیدگی کمیته فنی قرار داشتند. در حال حاضر کمیته فنی تنها معیارهای صدور مجوز ورود را تعیین میکند و فرایند صدور مجوز را از نه ماه تا یک سال به ۷۲ ساعت تقلیل دادیم. البته هنوز به دلیل اختلاف و نوسانات قیمت ارز و روند رسیدگی در گمرک، درگیر مشکلاتی هستیم، اما در حال حاضر با تمام ظرفیت خود کار میکنیم که نقش تعیینکننده خود را در این میان خوب بازی کنیم.
– چند سالی است که دندانپزشکان به دلیل سیاستهای اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید داخلی، با چالشهایی درباره برخی محصولات اساسی مانند آمالگام، سرسوزن، کارپول بیحسی و دستکش مواجه هستند و معمولاً کیفیت محصولات داخلی مطلوب آنها نیست، اما متأسفانه جلوگیری از واردات باعث افزایش قیمت کالاهای خارجی و داخلی میشود. برای حل این مشکل چه کردهاید؟
اگر شواهد دقیقی وجود داشته باشد که نشان دهد کیفیت محصولات تولید داخلی یا وارداتی مطلوب نیست، حتماً در این امر مداخله میکنیم. چنانچه این کار را انجام دادهایم، اما واقعیت این است که باید ضوابط مشخصی در این خصوص داشته باشیم و به تصمیم مدیران و کارشناسان بسنده نکنیم. بلکه باید کمیتهای قابل اندازهگیری تعیین کنیم و در این حوزه در حال تلاش هستیم، هرچند هنوز با مطلوب فاصلهداریم. از سال ۱۳۳۴، که قانون مقررات مربوط به امور پزشکی، مواد خوردنی، آشامیدنی و دارویی در مجلس به تصویب رسیده است، وزارت بهداشت بهواسطه صیانت از سلامت جامعه، همواره بر این محصولات سلامتمحور نظارت کرده است و این داشتهای ارزشمند است که آن را قدر نمیدانیم. در اکثر قریب به اتفاق کشورهای منطقه نظام نظارت کیفی بر محصولات سلامتمحور موجود در ایران، از جمله وزارت بهداشت و دانشگاههای علوم پزشکی، غیرقابل مقایسه است.
– در دوره چند ماههای که از فعالیت شما میگذرد، کشور با نوسانات نرخ ارز و افزایش قابلتوجه قیمت تجهیزات پزشکی مواجه بود که متعاقب آن، در بازار تجهیزات دندانپزشکی فضایی ناامن به وجود آمد. اداره کل تجهیزات پزشکی برای نظارت بر قیمت تجهیزاتی که با نرخ ارز پایینتر خریداریشدهاند و با قیمت بالا به فروش میرسیدند چه کرده است؟
حقیقت این است که ما نمیخواهیم در تعیین قیمتها مداخله مستقیم داشته باشیم، اما در خصوص قیمت تجهیزات پزشکی استراتژیک یعنی تجهیزاتی که بیمهها به صورت مستقیم هزینه آن تجهیزات و یا ملزومات را پرداخت میکنند به دلیل نقش تعیین کننده آن در سرانه سلامت و شاخص پرداخت از جیب مردم چارهای جز پایش و کنترل قیمتها نداریم، تولیدکننده و واردکننده بر اساس ضوابط، میبایست خودشان بازارشان را تنظیم کنند، اما اگر در این حوزه با افزایش قیمت افسار گسیخته مواجه شویم، یا اگر مشاهده کنیم که قیمت محصولی در بازار ایران نسبت به بازار منطقه و جهان اختلاف معنیداری دارد قطعاً وظیفهداریم مداخله کنیم. این نظارت بر عهده دانشگاههای علوم پزشکی است و در نهایت اگر با چنین موضوعاتی مواجه شویم از قوه قهریه خود استفاده میکنیم و شخص را به مراجع قانونی و تعزیرات ارجاع میدهیم.
– تا این مدت از این قوه قهریه استفاده کردهاید؟
خیر. در خصوص مواد و تجهیزات دندانپزشکی هنوز از این امکان استفاده نشده است، چراکه تاکنون فضای التهابی نرخ ارز وجود داشت، اما از ابتدای سال ۹۷ با توجه به الزامی شدن استفاده از برچسب اصالت، حتماً این کار را انجام خواهیم داد.
– با توجه به اینکه الزام نصب هولوگرام، تجربه موفقی نبود، بهطوری که فروشندگان هولوگرام شرکتهای مختلف را در جیبشان داشتند، آیا تضمینی برای اجرایی شدن سیاست نصب برچسب اصالت روی کالاهای پزشکی و دندانپزشکی وجود دارد؟
در این دوره کارشناسان نظارت بر درمان دانشگاهها، با مراجعه مستقیم به مطبهای دندانپزشکی، بر نصب برچسبهای اصالت نظارت میکنند. در صورتی که کالایی فاقد برچسب اصالت باشد، قاچاق محسوب میشود و آنان، این موضوع را صورتجلسه میکند و شخص را به مرجع قضایی معرفی میکند. حال ممکن است افراد اسکناس یا هر چیز دیگری را هم جعل کنند، اما ما سعی کردهایم این موضوع را به حداقل برسانیم. به این شکل که در این دوره، بر روی هر محصول، یک کد منحصر بهفرد نصب میشود که دندانپزشک با وارد کردن آن به سامانه ما، میتواند جزییات آن محصول را رهگیری کند. در ضمن هر شخصی میتواند آن کد را پرینت بگیرد و روی محصول درج کند. بنابراین کار به این شکل ساده شده است. در ضمن واردکنندگان یا تولیدکنندگان میتوانند این کدها را در مبدأ تولید محصول درخواست کنند. البته از آنجا که گستره کار بسیار وسیع است، اجرایی شدن آنهم زمان میبرد.
– از آنجا که در وزارت بهداشت رشته دانشگاهی مرتبط با تجهیزات پزشکی نداریم و این رشته در وزارت علوم مصوب شده است، چگونه باید این گسستگی را حل کرد؟
بنده اولین روزی که کار را شروع کردم، در نامهای به وزیر بهداشت، تأسیس رشتهای به نام نظارت بر تجهیزات پزشکی را پیشنهاد دادم. چراکه قانونگذار مسئولیت بسیار سنگینی را بر دوش ما گذاشته است و در دنیا هم رشته دانشگاهی مرتبط با این مسئولیت وجود داشته است. وزیر بهداشت این پیشنهاد را پذیرفتند و تصویب کردند که بعد از آن به شورای عالی برنامهریزی و از آنجا به دبیرخانه آموزش تخصصی علوم پایه احاله شد. در ضمن با بورد مهندسی پزشکی سلسله جلساتی داشتیم که اعضاء آن هم به این موضوع نگاه مثبتی داشتند و با آن موافقت کردند. در نتیجه کوریکولوم آموزشی این رشته طراحی و تدوین شد و در شورای عالی برنامهریزی در انتظار تصویب است. با تصویب این رشته از سال ۹۷ در مقطع فوقلیسانس و PhD رشته نظارت بر تجهیزات پزشکی را خواهیم داشت که افراد میتوانند هم از رشتههای مهندسی پزشکی و هم رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی برای تحصیلات تکمیلی در این رشته در کنکور شرکت کنند. باید بگویم رشته مشابهی در حوزه نظارت بر دارو هم در سالهای گذشته وجود داشته است.
موضوع دیگر، تأسیس مرکز تحقیقات مواد، تجهیزات و ملزومات پزشکی با هدف جهتگیری، سیاستگذاری، تولید علم و آیندهپژوهی حوزه تجهیزات پزشکی بود که وزیر بهداشت با آن موافقت کردند و در دستور کار شورای گسترش علوم پزشکی قرار گرفت و به تصویب رسید. این مرکز میتواند برای محققین و دانشگاهها ظرفیتی برای انجام کارهای تحقیقاتی در حوزه تجهیزات پزشکی باشد.
منبع:دندانه