ارتودنسی و ایمپلنت در دهان حیوانات! /ناشنیدههایی درباره دندانها و سلامت دهان حیوانات خانگی
فقط نباید آلیس پایش به سرزمین عجایب باز شود، مدام شربت بخورد و کوچک و بزرگ شود تا باورمان کنیم که این آقای گربه عزیز دندان درد میگیرد، یا آن سگ با وفا وقتی از ریخت دندانهایی که دارد راضی نباشد، میتواند آنها را ارتودنسی کند. در همین دنیای واقعی، همین تهران خودمان افرادی هستند که از این خدمات به حیوانات ارائه میکنند تا لبخند آنها زیباتر باشد و زندگی سالم تری داشته باشند. «مانلی انصاری مود»، فارغ التحصیل رشته دامپزشکی عمومی از دانشگاه فردوسی مشهد، یکی از این افراد است. او در حال حاضر ترم آخر دوره رزیدنتی، تخصص داخلی حیوانات کوچک را در واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد میگذراند؛ و در بیمارستان ایرانیان، انجمن حمایت از حیوانات و یک کلینیک در خیابان فرشته تهران طبابت میکند.
با دکتر مانلی انصاری درباره جزییات دندانی و سلامت دهان حیوانات خانگی گفتگو کردهایم که در ادامه میخوانید:
دندانه: خانم دکتر! دندانهای حیوانات مثل سگ و گربه از لحاظ ساختار چه شباهتی با دندانهای انسان دارند؟
به طور کلی دندان حیوانات از نظر تعداد و شکل با دندان انسانها متفاوت است اما پایه و اساس آناتومی آنها کاملا مشابه هم است، یعنی در سگ و گربه هم Enamel، Dentine، Pulp، Gingiva، Alveolar bone، Cementumو… وجود دارد. تاج دندان سگ و گربه لبههای تیز و برنده دارد و سطح جونده کمتری در مقایسه با انسان دارند. تفاوت بعدی در فاصله بین دندانها است که در حیوانات فاصله دندانی نسبت به انسان بیشتر است. مینای دندان در سگ و گربه نازک تراست به ترتیب ۵/۰ و ۳/۰ میلیمتر میباشد. عاج دندانها همانند دندانهای انسان ساختار توبولار دارد که تعداد و اندازه این ساختارهای لولهای در سگ، گربه، میمون و انسان بسیار شبیه هم است. لثه کاملا دندان را احاطه کرده و دارای دو قسمت است. قسمت آزاد لثه که با سطح دندان در تماس است و بخش دیگر لثه به سطح پریوست استخوان Alveolar چسبیده است. لبه آزاد لثه با دندان فضایی به نام sulcus ایجاد میکند که در حالت سلامت در انسان و سگ ۳-۱ میلی متر و در گربه۱-۵/۰ میلی متر میباشد.
دندانه: آیا سگ و گربه هم دارای دندان شیری و دائمی هستند؟
بله، سگ و گربه مشابه انسان دارای دو سری دندان هستند، به طور کلی سگ در مجموع ۲۸ دندان شیری و ۴۲ دندان دائمی دارد و گربه دارای ۲۶ دندان شیری و ۳۰ دندان دائمی است (جداول ۱و۲). برای تعیین سن سگ و گربه توجه به نوع دندان، زمان خروج و میزان ساییدگی آنها خصوصا در سگهاینژاد بزرگ بسیار مهم است چرا که آگاهی از سن حیوان در مشخص کردن زمان واکسیناسیون و تشخیص بیماریها بسیار کمک کننده است. در سگ زمان eruption دندانهای شیری بین سه تا چهار هفتگی و دندانهای دائمی بین سه تا پنج ماهگی میباشد. در هفت تا هشت ماهگی همه دندانهای دائمی سگ کامل میشوند. دندانهای دائمی در گربه رشد سریع تری نسبت به دندانهای سگ دارند و بین چهار تا پنج ماهگی کامل میشوند.
دندانه: آیا این حیوانات هم دچار دندان درد یا پوسیدگی دندان میشوند؟
بیماریهای دندانی در سگ و گربه شباهتهای زیادی با انسان دارد. یعنی تنها دندان درد و پوسیدگی نیست. بیماری دهانی در حیوانات شامل موارد زیر است:
التهاب لثه (gingivitis)، تشخیص این بیماری در مراحل اولیه بسیار مهم است و در حالت کلی سه مرحله دارد: مرحله اول لبههای لثه قرمز شده و التهاب دارد، مرحله دوم لثه حیوان دچار خونریزی نیز میشود و مرحله آخر که شدید است لثه زخم شده و خونریزی خود به خود دارد.
بیماری پریودنتال، یکی از رایجترین بیمارهای دهانی در سگها و گربهها است (تصویر ۱) که بر اثر پلاکهای دندانی ایجاد میشود البته این اصطلاح به تمام بیماریهایی گفته میشود که بافتهای نگهدارنده دندان را درگیر میکنند. التهاب لثه به عنوان اولین علامت شروع بیماری است که در این مرحله امکان بهبودی کامل وجود دارد و قابل برگشت است اما با پیشرفت بیماری بافتهای نگهدارنده دندان آسیب میبیننند. افتادن، لق شدن دندانها، درد، خونریزی، عفونتهای دهانی و مشکل در غذا خوردن از عوارض این بیماری است. و در حالت شدید بیماری پریودنتال سبب گسترش عفونت و باکتری به خون شده و میتواند با آسیب به قلب و کلیه باعث ایجاد اندوکاردیت و گلومرولونفریت گردد.
به طور کلی علت اصلی التهاب لثه و بیماری بافتهای نگهدارنده دندان تجمع پلاکهای دندانی است و عمدهترین باکتریها تجمع یافته بر روی این پلاکها Actinomyces و Streptococcus میباشد و به تدریج که پلاکها ضخیمتر میشوند شرایط رشد ارگانیسمهای بیهوازی و اسپیروکتها فراهم میگردد. از دیگر بیماریهایی که میتوان نام برد شامل آنومالی در شکل، سایز و تعداد دندان، مشکلات ریشه و هایپوپلازی مینای دندان است.
پوسیدگی دندان (caries) بیشتر در سگهاینژاد متوسط یا بزرگ و در دندانهای مولار دیده میشود. علت ایجاد آن نیز حضور پلاکهای دندانی است. باکتریهای موجود بر روی پلاکها با تخمیر کربوهیدراتهای غذا ترکیبات اسیدی تولید میکنند که سبب دمینراله شدن مینای دندان میشود. معمولا در سگ به دو علت در مراحل اول پوسیدگی مورد توجه قرار نمیگیرد و زمانی که دنتین آسیب ببیند، تشخیص داده میشود. ۱) همانطور که در ابتدا هم گفته شد مینای سگ وگربه نازکتر از انسان است بنابراین آسیب سریعتر به دنتین میرسد ۲) معاینهٔ دندانها مشکلتر است چون سطح دندانهای آسیاب کننده کمتر دیده میشود. البته پوسیدگی در هر سطح دندانی ایجاد میشود اما در سطح خرد کننده دندان مولار سگ بیشتر اتفاق میافتد. ممکن است به صورت نقاط قهوهای تیره یا سیاه روی مینای دندان باشد وگاه نیز تغییر رنگی دیده نمیشود. در رادیوگرافی نیز نقص رادیولوسنسی در تاج دیده شود و با استفاده از آن میتوان میزان پیشرفت پوسیدگی را بررسی کرد. بسته به شدت آسیب و مرحله تشخیص مشکل، پر کردن با آمالگام، کامپوزیت و یا در بعضی موارد کشیدن دندان انجام میگیرد.
دندانه: پس حیوانات هم نیاز به رسیدگی و بهداشت دندان و دهان دارند؟
بله، درخصوص سگ و گربه باید از مسواک استفاده شود. همانطور که قبلا هم اشاره کردم عامل اولیه بیماری التهاب لثه، پلاک است به همین جهت کنترل پلاک دندانی بسیار مهم است.
آموزش درست و عادت دادن حیوان به مسواک زدن در افزایش سلامت دهان و دندان حیوان بسیار موثر است. مسواکهای مختلفی برای حیوانات وجود دارد ازجمله مسواکهای انگشتی است که از سادهترین نوع آن میباشد. بهتر است از خمیر دندانها و ژلهای مخصوص سگ و گربه که به صورت تجاری موجود است استفاده گردد، چون احتمال خوردن خمیردندان در حین مسواک زدن حیوان بالاست و در صورت تداوم استقاده از ترکیبات انسانی به دلیل بالا بودن فلوراید موجب بروز مسمومیت در حیوانها گردد. بهتر است روزی یکبار مسواک زده شود، بیشتر از یکبار در روزموجب تحریک لثه میگردد.
علاوه بر مسواک زدن میتوان از غذاها و یا تشویقیهای تجاری مخصوص دهان و دندان استفاده گردد که این غذاها با موادی که دارد که مانع از تشکیل پلاکهای دندانی میشوند.
دندانه: حیواناتی که در طبیعت زندگی میکنند چطور دچار این مشکلات نمیشوند؟
مطمعنا مشکلات دندانی برای حیوانات در طبیعت هم رخ میدهد. ولی به دلیل عدم دسترسی به آنها اطلاعات کافی از میزان شیوع و وقوع بیماریهای دندانی در حیوانات آزاد و موجود در طبیعت در دسترس نیست. همچنین شایان ذکر است که بسیاری از نژادهای سگ حاصل تغییرات ژنتیکی هستند که توسط انسان ایجاد شده است و بنابراین مشکلات دندانی و مادرزادی مانند Prognatism و Brachygnatism و… در سگهای خانگی شایع است. از طرفی به نسبت ۱۵۰۰۰ سال پیش و اجداد اولیه سگها، نوع زندگی و جیره غذائی سگهای خانگی به شدت تغییر کرده است.
دندانه: شما چه توصیهای برای صاحبان حیوانات خانگی در خصوص بهداشت دهان و دندان حیواناتشان دارید؟
متاسفانه زمانی برای مشکلات دندان به ما مراجعه میکنند که بیماری خیلی پیشرفت کرده است و گاها دندانها کاملا لق شدهاند. از عوارض این سهل انگاریها ایجاد بوی بد دهان، عفونتهای دهانی و از دست دادن دندان است و حیوان در اثر درد اغلب بیاشتها و پرخاشگر میشود. همانطور که اشاره شد استفاده از مسواک حداقل هفتهای ۳ مرتبه، استفاده از فرآوردههای تجاری مخصوص دندان در پیشگیری از تجمع پلاک بسیار موثر است.
به صاحبان حیوانات خانگی توصیه میشود زمانی که برای درمان ضد انگل و یا واکسیناسیون سالانه به دامپزشک مراجعه میکنند از او بخواهند که معاینه دهان و دندان هم بطور کامل برای سگ و گربهشان انجام گیرد. همچینین بهتر است از غذاهای تشویقی و کنسروی کمتر استفاده کنند. استفاده مداوم از غذای نرم به دلیل عدم ایجاد حرکات جوشی و سایشی مناسب بر روی دندانها، امکان تجمع غذایی بیشترو خطر تشکیل پلاک را افزایش میدهد.
دندانه: آیا ممکن است حیوانات خانگی مثل سگ و گربه دندانشان را از دست بدهند؟
بله، همانطور که گفته شد در بیماری پریودنتال گاهی عمق Sulcus دندانی افزایش مییابد و دندان لق میگردد که امکان افتادن آن نیز وجود دارد. در گربه بیماری تحت عنوانFORL (Feline Odontoclastic Reoptive Lesions) وجود دارد و عمدتا گربههای بالای ۵ سال را درگیر میکند (تصویر ۲). در این بیماری دندان گربه از قسمت گردن یا پایه با فعال شدن سلولهایOdontoclastic خورده میشود در این حالت در معاینه بالینی با دندانی مواجه میشویم که لثه بالاتر ازدندان و یا روی دندان قرار گرفته است. عمدتا رادیوگرافی در تشخیص این بیماری کمک کننده است. این گربهها عمدتا در خوردن غذا مشکل داشته، ریزش بزاق (خون آلود) و درد فراوانی دارند.
پیری، ضربه، مصرف مداوم استخوان و جویدن سنگ یا قفسهای فلزی از دیگر علل شکستگی، سایش و از دست دادن دندان میباشد. افتادن دندانها در سگ و گربه به ما در تعیین سن حیوان کمک میکند برای مثال درسن نه یا ده سالگی دندان حیوان میافتد.
دندانه: خانم دکتر آیا برای سگ و گربه هم درمان ایمپلنت انجام میشود؟
بله، ایمپلنت چیزی است که در ابتدا ما را به یاد انسان میاندازد اما برای سگ و گربه هم روی این موضوع کار شده است ولی اینکه خیلی مفید باشد واضح نیست. مثلا طول زمانیکه از آن استفاده میشود خیلی کم بوده است. زمانی دندان حیوان میافتد که بیماری داشته باشد که در این صورت اگرایمپلنت انجام شود مشکلاتی را به همراه دارد؛ به عنوان مثال اگر بخواهیم برای حیوان ایمپلنت انجام دهیم باید طی چندین مرحله از معاینه بالینی تا انجام ایمپلنت دندانی حیوان را بیهوش کنیم. از موارد دیگر هزینه بالای این کار است که هر کسی حاضر به پرداخت آن نیست و مشکل بعدی کمبود تجهیزات دندانپزشکی برای حیوانات است.
البته مزیت ایمپلنت این است که موجب حفظ دندانهای کناری میشود وهنگامیکه دندان میافتد در لثه یک حالت جمع شدگی بوجود میآید که ایمپلنت باعث حفظ این فضای خلی میشود.
دندانه: آیا برای حیوانات هم ارتودنسی میکنند؟
اُکلوژن یعنی جفت شدن طبیعی دندانها، مَل یعنی نرمال نبودن. و مل اکلوژن یعنی عدم قرارگیری و جفت شدن صحیح دندانها بر روی هم. تشخیص این حالت بسیار مهم است. و معمولا باید این نوع بیماری به دامپزشکهای متخصص دندان ارجاع داده شود. مل اکلوژن حالتهای مختلفی دارد و یک حالت آن، تفاوت طول و عمق فک است و حالت دیگر مشکل در محل قرار گرفتن دندان است. گاهی ترکیبی از این دو حالت نیز اتفاق میافتد. برای پیشگیری و درمان ملاُکلوژن کشیدن دندان شیری باقیمانده و جراحیهای فک مورد نیاز خواهد بود. در کشور ما برای درمان ملاُکلوژن اقداماتی انجام شده اما ارتودنسی تاکنون در ایران برای حیوانات انجام نشده است.
دندانه: آیا هنگام معالجه بیماریهای دندانی حیوانات، از دندان پزشکان هم کمک میگیرید؟
در ایران بعد از دوره ۶ ساله دکتری عمومی دامپزشکی، چهار سال دوره تخصصی ازجمله داخلی دام بزرگ، داخلی دام کوچک، رادیولوژی، جراحی و… وجود دارد. بنابراین به عنوان مثال برای من به عنوان متخصص بیماریهای داخلی دام کوچک هنوز در ایران دورههای تخصصی دهان و دندان حیوانات وجود ندارد مگر انکه دورههایی در خارج از کشور گذرانده شود. در حال حاضر دامپزشکان با کسب اطلاعاتی از دندانپزشکان احتیاجات خود را در خصوصی بیماریهای دهان و دندان حیوانات برطرف کردهاند چون همانطور که گفته شد درمانها تقریبا شبیه به هم است و در حال حاضر مشکل جدی پیش نیامده است.
منبع:دندانه