انحراف به سمت هزار و سیصد و شصت!
بررسی تمام حاشیههای احیاء طرح بهداشتکار دهان
قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در سال هزار و سیصد و شصت، گویا خیال دست بر داشتن از سر جامعه دندانپزشکی ایران را ندارد. این مصوبه اگرچه در کمتر از یک دهه، به دلیل شکست در رسیدن به اهداف تعیین شده کنار گذاشته شد، اما تاریخ تصویب آن بیش از سه دهه است به عنوان روز دندانپزشکی در تقویمهای رسمی ایران نام گذاری شده است. اتفاقی که تقریبا به کام هیچیک از اعضای جامعه دندانپزشکی خوش نمیآید؛ چراکه دندانپزشکان اهداف این طرح را در منافات با منافع صنفی خود، عدالت اجتماعی و سلامت مردم میدانند. حالا سی و پنج سال پس از تصویب این قانون، بار دیگر نام بهداشتکار دهان به عنوان زنگ خطری تازه برای دندانپزشکی ایران به گوش میرسد.
انتشار تصویر نامهای با امضا دکتر حمید صمدزاده خطاب به معاونین بهداشتی دانشگاههای علومپزشکی کشور در خصوص «تبدیل وضعیت کاردانهای بهداشت دهان» سرآغاز پرچالشترین خرداد صنفی دندانپزشکی در ماه گذشته بود. این نامه که در تاریخ ۱۸ خرداد ۹۵ صادر شده است در روزهای پایانی خردادماه در فضای مجازی منتشر شد تا نگرانی دندانپزشکان از آینده حوزه دندانپزشکی را به اوج خود برساند.
در این نامه رییس اداره دهان و دندان وزارت بهداشت شرایط تبدیل وضعیت کاردانهای بهداشت دهان به بهداشتکار دهان و دندان را شرح داده بود. از جمله اینکه کاردان بهداشت دهان باید نیروی استخدامی دانشگاه بوده، تعهد رسمی نسبت به روستای محل خدمت داشته، تعهدات دروه کاردانی را گذرانده و مدرک کاردان بهداشت دهان را دریافت کرده باشد.
جریان انحرافی در دندانپزشکی!
بیشترین واکنشها پیرامون نامه دکتر صمدزاده درگروه تلگرامی «چشمانداز دندانپزشکی ایران» رخ داد. این گروه که اعضای آن را جمعی از صاحبنظران و مدیران حوزه دندانپزشکی تشکیل میدهند طی بیشتر از دو هفته به عرصه اعتراض و تحلیل طرح تازه وزارت بهداشت در حوزه دندانپزشکی بدل شد.
ادمین گروه همزمان با خبر انتشار نامه با انتشار یادداشتی از این رخداد با عنوان «رویکرد انحرافی» یاد کرد که «در سطح کشور علیرغم اعلام مواضع انجمنها بهواسطه عوامل موافق بصورت خزنده و آشکار در حال پیشرفت است» و اعلام کرد «تا زمان دستور توقف و اصلاح جریان انحرافی توسط مقامات ذیصلاح، اولویت گروه تبادل نظر و هماندیشی روی موضوع رویکرد انحرافی تبدیل وضعیت کاردان بهداشت دهان بهداشتی به بهداشتکار دهان و دندان خواهد بود»
بهداشتکار دهان، طرح شکست خورده دهه شصت
مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۰ به منظور گسترش و پیشرفت خدمات درمانی و بهداشتی دهان و دندان در مناطق محروم قانونی با با عنوان «تربیت بهداتشکار دهان و دندان به منظور گسترش خدمات درمانی و بهداشتی در روستا» تصویب کرد که بعدها به قانون بهداشتکار دهان معروف شد. دانشآموختگان این رشته پس از گذراندن ۱۱۲ واحد درسی و کسب مدرک کاردانی، متعهد به گذراندن دوره تعهد شش ساله در مناطق روستایی زیر ده هزار نفر بودند و پس از پایان دوره شش ساله اجازه داشتند با شرکت در آزمونی به دوره دکتری دندانپزشکی راه یابند. طی کمتر از یک دهه دو هزار نیرو در شهرهای رفسنجان، کرمان، یزد، زاهدان، تبریز، بابل، مشهد و همدان تربیت شدند تا دامنه خدمات بهداشتی و درمانی دندانپزشکی را در روستاها گسترش دهند اما این راهکار موقتی بود و علاوه بر تعطیلی طرح، بهداشتکاران به تدریج در دانشکدههای دندانپزشکی پذیرفته شدند و با دریافت مدرک دکتری، تمایل آنها به حضور در روستاهای محل خدمت قبلی کاهش پیدا کرد.
نیروی حد واسط و انحراف مسیر
اجرای قانون بهداشتکار دهان پس از پذیرش هفت دوره دانشجو متوقف شد اما نیاز به وجود نیروهای حدواسط جهت ارایه سطح اول خدمات دندانپزشکی همیشه احساس میشد. طی سه دهه اخیر چندین بار تلاش شد تا نیاز به نیروی حدواسط با پذیرش دانشجو تحت عناوین مختلف از قبیل کاردان سلامت دهان، تکنسین بهداشت دهان و… رفع شود. اما متاسفانه به دلیل عدم لغو مصوبه سال ۱۳۶۰مجلس هر بار که زمینه جذب و تربیت نیروی حدواسط در حوزه دندانپزشکی فراهم شد، پس از مدتی جریان از حوزه پیشگیری به سمت درمان منحرف شد و پذیرفتهشدگان این دورهها تلاش کردند با استناد به قانون بهداشتکار دهان که به دلیل عدم لغو، همچنان قابلیت اجرایی دارد، زمینه را برای ادامه تحصیل و ورود به دوره دکترای دندانپزشکی فراهم کنند.
طرح احیا قانون بهداشتکاران را چه کسی ارایه داد؟
پس از انتشار تصویر نامه رییس اداره دهان و دندان واکنشها نسبت به آن اوج گرفت. دکتر علی یزدانی، عضو شورای سلامت دهان در گفتگو با روزنامه سپید مدعی شد که خودش این طرح را به وزیر پیشنهاد داده و اولین ارائهدهنده این پیشنهاد خود اوست.
دندانپزشک مورد اعتماد وزیر بهداشت در این گفتگو حذف بهداشتکارها از نظام سلامت کشور را نادرست خواند و گفت: «من از طرح احیاء بهداشتکار دهان کاملا پشتیبانی میکنم چون هیچ دندانپزشکی بعد از فارغالتحصیلی برای خدمت به مناطق محروم نمیرود، بنابراین برای تامین نیاز مردم این مناطق دورافتاده و محروم، این بهترین راه حل است.»
دکتر اکبر فاضل نیز در گفتگو با دندانه، درباره ریشه احیاء این طرح گفت: «زمانی که من دبیر شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی بودم، منشأ تربیت بهداشتکاران دهان و دندان، دانشگاه علوم پزشکی شیراز بود و هر وزیری به آن دانشگاه مراجعه میکرد، این خواسته از او مطالبه میشد و از آنجا که درخواست کلانی نبود و وزیر یا معاون وزیر هم اطلاع چندانی از کم و کیف آن نداشتند، گاهی فیالبداهه با آن موافقت میکردند و گاهی هم آن را جهت بررسی به دبیرخانه ارجاع میدادند…»
موافقت وزیر، مخالفت شورا
واکنشهای روزهای بعد نشان داد این طرح بدون اطلاع شورا و با نظر موافق شخص وزیر جان گرفته و به عبارتی وزیر بهداشت شورای سلامت دهان را دور زده است.
مثلا دکتر اکبر فاضل در اینباره به دندانه گفت: «اکثر قریب به اتفاق اعضای شورا با تربیت دوباره بهداشتکاران مخالف هستند، اما ظاهراً نظر شورا در این مورد اهمیتی ندارد و در مورد این تصمیمات لحاظ نمیشود؛ به طوری که اصلاً اعضای آن در جریان نبودند که بنا است طرح بهداشتکاران دوباره احیا شود.»
ظاهرا توجیه وزیر برای صدور دستور تغییر مسیر کاردان بهداشت به سمت خدمات درمانی، عدم تمایل دندانپزشکان برای فعالیت در مناطق روستایی و دور افتاده و عدم دسترسی آنان به خدمات درمانی دندانپزشکی است.
موافقان و موافقان طرح بهداشتکار
دکتر علی یزدانی تنها عضو شورای سلامت دهان بود که در حمایت از طرح سخن گفت. این اعلام حمایت البته برای او گران تمام شد و در جو سنگین و احساسی پس از انتشار خبر، در بسیاری از گروهها و کانالهای تلگرامی مورد انتقاد و حتی بیمهری قرار گرفت و بعید نیستعدم توفیق او در انتخابات هیاتمدیره انجمن دندانپزشکان ترمیمی ایران به همین دلیل باشد.
موضعگیریها نشان داد اکثر اعضای شورای سلامت دهان و انجمنهای علمی دندانپزشکی با اجرای این طرح مخالفاند. هرچند مدیران دولتی رده بالا یا عضو شورای سلامت دهان ترجیح دادند با سکوتی سیاستمدارانه با احتیاط از کنار این موضوع رد شوند تا نه جایگاهشان در میان دندانپزشکان تخریب شود و نه صندلی مدیریتیشان متزلزل؛ برخی مدیران و کارشناسان میانرده از هیچ تلاشی برای شعلهور کردن آتش اعتراضی فروگذار نکردند.
در نهایت شورای سلامت دهان با انتشار نامهای خطاب به وزیر که به امضای اکثر اعضای شورا رسیده بود با اشاره به بحران نیروی انسانی مازاد در حوزه دندانپزشکی در آینده نزدیک و اصل عدالت دسترسی همگان به خدمات سلامت با کیفیت، به وزیر بهداشت پیشنهاد داد از گسترش این طرح و عواقب ناشی از آن جلوگیری کند.
اما ظاهرا محتوای این نامه روی وزیر بهداشت چندان اثرگذار نبود، آنچنانکه شنیدهها از نهمین جلسه شورای سلامت دهان که تیرماه ۹۵ برگزار شد حکایت از بروز اختلاف شدید میان اعضای شورا و شخص وزیر داشت.
چرا دندانپزشکان با طرح بهداشتکار دهان مخالفند؟
تلاشهایی که طی این سالها برای دور زدن کنکور و تسهیل مسیر ورود به دوره دکترای دندانپزشکی انجام شده موجب حساس شدن دندانپزشکان روی مساله بهداشتکار دهان شده است به شکلی که هر بار خبری از تلاش برای استناد به قانون بهداشتکار دهان منتشر میشود، دندانپزشکان نسبت به سوءاستفاده از خلاءهای قانونی در حوزه سلامت نگران میشوند.
اما جدا از بحث منافع حرفهای، دندانپزشکان دلایل مهمتری برای مخالفت با طرح بهداشتکار دهان دارند:
درحالی که یکی از دغدغههای وزیر عدم دسترسی مردم روستایی و مناطق محروم به خدمات درمانی دندانپزشکی است اما اصل عدالت در سلامت ایجاب میکند مردم ناطق محروم نیز از خدمات درمانی با کیفیت برخوردارباشند. با توجه به شمار رو به افزایش تعداد دانشآموختگان دندانپزشکی، راههای سریعتر، سهلالوصولتر و ارزانتری برای ارائه خدمات در مناطق محروم وجود دارد و با مدیریت صحیح، متمرکز و قوی توزیع دندانپزشکان میتوان مشکل عدم دسترسی به خدمات درمانی در روستاها را حل کرد و نیاز به بازتعریف یک نیروی تازه در حوزه سلامت دهان نیست.
سکوت نویسنده نامه
بسیاری از اعضای جامعه دندانپزشکی انتظار داشتند مدیران وزارت بهداشت به اظهار نگرانی و اعتراض دندانپزشکان در قبال طرح احیا بهداشتکار دهان واکنش نشان دهند، اما مطابق معمول هیچ پاسخ روشنی از این وزارتخانه به گوش نرسید. مشخص نشد درحالی که بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان حوزه دندانپزشکی به دلیل اثر مخرب بر بهداشت دهان و توسعه بیعدالتی در نگاه به مناطق محروم و پذیرش کنکور، با احیاء طرح بهداشتکار دهان مخالفند، چرا مدیران وزارت بهداشت در عوض اصلاح ساختار و ساماندهی توزیع نیروی دندانپزشکی بدون درک این نگرانیها سودای آزمودن دوباره یک طرح شکست خورده را در سر دارند.
تنها واکنش رسمی از سوی دکتر سعید عسگری، دبیر شورای سلامت دهان بود که گفت وجوه گوناگون مساله در دست بررسی و کارشناسی در شورای سلامت دهان است و موضوع مخالفت اعضا با این طرح موضعگیری شخصی انان است.
دندانپزشکان انتظار شنیدن پاسخ داشتند اما دکتر حمید صمدزاده سکوت کرد و تلاشهای گروه خبری دندانه را برای انجام مصاحبه را بی پاسخ گذاشت. اما روایتهای غیر رسمی نشانگر آن بود صدور نامه اداره دهان و دندان وزارت بهداشت در تعریف چند شرط برای «تبدیل وضعیت کاردانهای بهداشت دهان» در واقع تلاشی برای کنترل پذیرش افسارگسیخته بهداشتکار دهان مخصوصا در دانشگاه علومپزشکی شیراز بوده است.
آیا طرح بهداشتکار دهان یک چالش جدی است؟
بیش از یک ماه از انتشار نامه تبدیل وضعیت کاردانهای بهداشتکار دهان گذشته و واکنشهای احساسی نسبت به این موضوع فروکش کرده است تا فضا برای تحلیل و آسیبشناسی نتایج اجرای چنین طرحی مهیا شود. شنیدهها حاکی است با توجه به شرایط تعریف شده تنها تعداد انگشتشماری از کاردانهای بهداشت دهان امکان تبدیل وضعیت به بهداشتکار و فعالیت در حوزه درمانی را دارند. این درحالی است که تربیت دانشجوی دندانپزشکی در دانشکدههایی با سطح کیفی پایین و متوسط علمی (در داخل و خارج کشور) یکی از چالشهای پیشروی حوزه دندانپزشکی در سالهای اخیر است که قطعا آثار مخربتری در آینده خواهند داشت. از طرفی طبق آمار اداره درمان دندانپزشکی وزارت بهداشت بیش از هشت هزار نفر در ایران بدون داشتن مجوز و مدرک علمی در حوزه دندانپزشکی به کار درمانی مشغولند که هیچ نظارتی بر کار آنها صورت نمیگیرد. در چنین شرایطی شاید موضوع احیا طرح بهداشتکار دهان بیشتر از آنکه یک چالش جدی برای حوزه دندانپزشکی باشد یک موضوع داغ و هیجانی برای دندانپزشکانی است از اعتراض نسبت به دردهای کهنه خسته شدهاند.
منبع: