گفتگو با دکتر علیرضا ایمانی که هم دندانپزشک انسانهاست و هم حیوانات
دندامپزشک!
حیوانات هم مانند انسانها مشغله دهان و دندان دارند و با درد و آبسه و عفونت دندانی مواجهند، اما جالب اینکه رشته دندانپزشکی حیوانات هنوز در دانشگاههای دامپزشکی ایران راهاندازی نشده است و ظاهرا دامپزشکان هنگام دانشآموختگی و در بهترین حالت، تنها میتوانند از پس کشیدن دندان حیوانات برآیند. با این اوصاف نمیتوان خیلی به شرایط سلامت دهان حیوانات در ایران امیدوارم بود!
دکتر علیرضا ایمانی یک عضو خاص جامعه دندانپزشکی و دامپزشکی ایران است و از معدود کسانی که این دو صنف پزشکی در ایران را به هم پیوند میدهد. او به شکل همزمان دارای مدرک دکترای عمومی دندانپزشکی و دکترای دامپزشکی است و در هر دو حوزه درمان دندانپزشکی حیوانات و انسانها مشغول فعالیت است.
دکتر علیرضا ایمانی متولد سال ۱۳۶۱ در تهران است. سال ۷۹ تحصیل در رشته دامپزشکی را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج آغاز کرد و زمستان سال ۱۳۸۵ فارغ التحصیل شد. سال ۸۸ مصادف با ۲۰۰۹ میلادی به کشور هندوستان رفت و در دانشکده دندانپزشکی آکسفورد در کشور هندوستان مشعول تحصیل شد و در سال ۲۰۱۵ فارغالتحصیل شد و به ایران بازگشت.
با دکتر ایمانی درباره شباهتها و تفاوتهای دندانپزشکی انسان و حیوان گفتگو کردهایم که در ادامه میخوانید:
– دکتر ایمانی عزیز! چرا دو رشته در مقطع دکترا؛ چه شد که تصمیم گرفتید که با وجود دشواریهای ورود به دانشگاه و دوره طولانی مدت تحصیل در رشته دکترای علومپزشکی، در دو رشته دامپزشکی و دندانپزشکی تحصیل کنید؟
علاقه زیاد به دامپزشکی و دندانپزشکی؛ واقعیت اینکه من عاشق دامپزشکی، دندانپزشکی، بیوتکنولوژی بودم. همزمان با تحصیل در رشته دامپزشکی، حدود ۲ سال و نیم مشغول به گذراندن پایاننامهای شدم که موضوع آن مربوط به بیوتکنولوژی و PCR بود و تحت راهنمایی دکتر غلامرضا حبیبی در موسسه واکسن و سرم سازی رازی انجام شد که منجر به ثبت توالی بخشی از ژنوم تک یاخته توکسوپلاسما در بانک ژن جهانی شد. تا اینجا من به ۲ تا از آرزوهای تحصیل خود رسیده بودم. اما به ناگاه موقعیتی پیش آمد که توانستم وارد رشته دندانپزشکی شوم و از همان موقع کتابهای دندانپزشکی دامپزشکی را مطالعه میکردم. خدا را سپاس میگویم که توانستم در تمام آرزوهایی که در زمینه تحصیل علم داشتم برسم.
– در حال حاضر چه میکنید؛ آیا بیشتر به درمان برای حیوانات مشغولید یا انسانها؟
در هر دو زمینه فعالیت دارم. معمولا روزهای آخر هفته در کلینیک دامپزشکی زاده متعلق به دوست و همکلاسی عزیزم دکتر علیرضا گل محمدی، مشغول به درمانهای تخصصی دندانپزشکی حیوانات هستم.
– انجام درمان دندانپزشکی برای حیوانات سادهتر است یا انسانها؟
واقعیت اینجاست که نمیتوان این دو را با هم مقایسه کرد؛ هر کدام سختیهای خاص خودشان را دارند. بد نیست کمی از تفاوتهای کار بر روی حیوان و انسان را توضیح دهم.
در دندانپزشکی انسانی، بیمار شرح حال دقیق و بهتری را در اختیار دندانپزشک قرار میدهد، مثلا زمان شروع درد، میزان درد، ویژگی درد و سایر علائم، با یک معاینه ساده میتوان وضعیت دندانها را بررسی کرد و طرح درمان داد. اما در دندانپزشکی دامپزشکی تمام اطلاعات و سابقه از صاحب حیوان اخذ میشود و نمیتوان به دقت آن، اطمینان کامل داشت.
معاینه معمولا بایستی تحت آرامبخشی و حتی بیهوشی انجام شود. از طرفی چون صاحب حیوان زمانی متوجه بیماری میشود که بیماری پیشرفت کرده و حیوان علائمی نظیر بوی بد عفونت دهان، تورم، بیحالی، کاهش اشتها، خاراندن و مالیدن سر و صورت، ریزش بزاق، حتی کاهش وزن و… را نشان میدهد، ما معمولا با مراحل پیشرفته بیماری مواجه هستیم.
از سوی دیگر تفاوتهای گونهای و نژادی هم باعث افزایش دشواری کار میشود؛ بهطوری که ساختار و شکل دندانها در گونههای مختلف مثل سگ، گربه، خرگوش، خوکچه هندی و… با هم متفاوتند. همچنین بین نژادهای مخلتف یک گونه، سایز دندانها، اکلوژن، ساختار جمجمه و فک بسیار متفاوت است. بهطور مثال شکل جمجمه، اندازه فک و نحوه قرارگیری دندانها در سگهای Brachycephalic مثل پاگ و بولداگ با نژادهای Dolichocephalic نظیر سالوکی کاملا متفاوت است. در خزندگان با اینکه مشکلات دندان بهصورت تکی کم است اما بیماریهای متابولیک نظیر MBD (Metabolic Bone Disease) و عفونتهای محوطه دهانی بهخصوص در مارها از مشکلات اصلی در این رشته محسوب میشوند.
یکی دیگر از سختیها، مراقبتهای بعد از درمان است و نمیتوان از حیوان انتظار داشت که مراقب ناحیه درمان شده باشد.
از آنجا که درمان دندانپزشکی در حیونات تحت بیهوشی عمومی انجام میشود، آسانتر به نظر میرسد، اما استرس بیهوشی عمومی واقعا بالاست و تمام پارامترهای حیاتی باید در حین کار تحت نظر باشند. جالب اینجاست که وقتی با دوستان دندانپزشکم صحبت میکنم، اکثراً به من میگویند مسئولیت تو سبک است یا بسیار راحتی. اما وقتی صاحب بیمار با احساسات فراوان و نگرانی بسیار و گاها با چشمان اشکآلود پشت در اتاق عمل به انتظار اتمام درمان است، چطور میتوان کار را سبک و ساده انگاشت و احساس مسئولیت کمتری داشت؟ صاحبان حیوانات اکثراً آنها را همانند فرزندشان عاشقانه دوست دارند.
این مواردی که گفتم تنها گوشهای از سختی کار دندانپزشکی بر روی حیوانات است.
مباحث مربوط به دندان و به عبارتی دندانپزشکی چه جایگاهی در علم دامپزشکی و آموزش دانشگاهی این رشته در ایران دارند؟ به عبارتی، برای دندانپزشکی حیوانات در ایران رشته دانشگاهی تعریف شده است؟
متاسفانه در دروس دوره دامپزشکی عمومی مباحث تخصصی در زمینه دندانپزشکی وجود ندارد و فارغالتحصیلان این رشته فقط کشیدن دندان که در واقع برای آن هم آموزشی ندیدهاند، را میتوانند انجام دهند. همانطور که میدانید در خارج از کشور دورههای آکادمیک تخصصی دندانپزشکی حیوانات وجود دارد که یک دامپزشک عمومی میتواند همانند سایر رشتههای تخصصی نظیر داخلی، جراحی و… وارد رشته تخصصی دندانپزشکی حیوانات شده و ادامه تحصیل دهد.
اما متاسفانه در ایران چنین تخصصی وجود ندارد و ازاین نظر خلاء بسیاری احساس میشود.
– دندان چقدر برای حیوانات اهمیت دارد؟ ذهنیت بسیاری از ما درباره دندان حیوانات این است که برخی حیوانات بیشمار دندان دارند و با افتادن هر دندان، دندان تازهای در دهانشان رویش میکند.
همانقدر که دندان برای انسان اهمیت دارد برای حیوانات نیز مهم و کاربردی است. اکثر پستانداران همانند انسان دارای دو دوره دندانی هستند. بهطوری که ابتدا دندانهای شیری میرویند و پس از افتادن، توسط دندانهای دائمی جایگزین میشوند که تا پایان عمر باقی میمانند. بنابراین مراقبت از آنها ضروری است. تنها برخی از گونهها نظیر کوسهماهی در طول حیات خود بارها دندانهایشان را از دست میدهند و دندانهای جدید جایگزین آنها میشوند.
– مورفولوژی و فیزیولوژی دندانهای حیوانات و خاصه پسدانداران و حیوانات خانگی، چه شباهتها و تفاوتهایی با دندان انسان دارند؟
از نظر بافتشناسی شباهتهای زیادی بین حیوانات خانگی و انسان وجود دارد. همان لایههای انامل، دنتین، پالپ و سمنتوم در ساختار دندان وجود دارند، اما ضخامت لایهها در گونهها و حتی نژادهای مختلف یک گونه بسیار بسیار متفاوت است، که باید در کارهای دندانپزشکی وقت زیادی به خرج داد.
از نظر موفولوژی دندانهای حیوانات کاملاً متفاوت با انسان است. این تفاوتها هم از نظر سطوح تاجی و هم تعداد و شکل ریشهها و نیز ساختارهای کانال ریشه و پالپ چمبر بایستی مورد توجه قرار گیرند.
– آیا دندان حیوانات نیز دچار پوسیدگی میشود و باکتریهای مولد پوسیدگی در دهان آنها وجود دارد؟ آیا حیوانات هم مانند انسان دندان درد، آبسه و عفونت دندان را تجربه میکنند؟
صد در صد، باکتریهای مولد پوسیدگی در دهان حیوانات هم وجود دارند و پوسیدگی در دندانها، مخصوصا دندانهای خلفی بیشتر رخ میدهد. مشکلی که در دندانپزشکی حیواناتی نظیر سگ و گربه با آن مواجه هستیم مشکلات پریودنتال و تروماتیک نظیر شکستگی دندانها و حتی فک است. همچنین در جوندگانی نظیر خرگوش و خوکچه هندی با موارد شدیدی از مالاکلوژن و رشد بیش از حد دندان مواجهیم که میبایست در مورد آنها اکلوژن اصلاح شده و به حالت طبیعی بازگردانده شود.
حیوانات هم مانند انسال دندان درد، آبسه و عفونت دندان را تجربه میکنند. چه بسا بسیار شدیدتر؛ زیرا همانطور که قبلا هم عرض کردم تا صاحب حیوان متوجه مشکل شود مدت زمان زیادی از شروع عارضه گذشته و بیماری به مراحل پیشرفته خود میرسد که گاهاً پروگنوز را بسیار ضعیف میکند. برای همین معاینات دورهای محوطه دهانی و دندانها بسیار ضروری به نظر میرسد تا قبل از رسیدن به مراحل پیشرفته بیماری، مشکل تشخیص داده شده و درمان گردد.
– حیوانات وحشی و غیر اهلی با مشکلات دندانی چه میکنند؟
تحمل؛ در حقیقت مشکلات دندانی در حیوانات وحشی و غیر اهلی به وفور رخ میدهند و معمولا این بیماریها بهصورت دورهای مزمن یا حاد میشوند. دقیقاً مثل افرادی که در دهانشان دارای Root stump هستند و آبسههای مزمن در ناحیه وجود دارد و هر از چند گاهی درد و عفونت را تجربه میکنند و مجدداً وارد مرحله مزمن میشوند.
گاهی نیز ممکن است عفونتهای دندانی و آبسهها به قدری توسعه یابند که باعث استئومیلیت و عفونتهای شدید فضاهای ناحیه سر و گردن شده و حتی منجر به عفونتهای سیستمیک و نهایتا مرگ گردد.
– در طب قدیم و قرون گذشته که امکاناتی مثل بیهوشی مهیا نبود برای درمان مشکلات دندانی حیوانات چه میکردند؟
دندانپزشکی حیوانات از قدیم مورد توجه بوده بهطوری که از قرنها قبل از میلاد مسیح دندانهای اسب از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است زیرا تخمین سن از روی دنتیشن و وضعیت دندانی اسب صورت میگرفت. حدود دو هزار سال پیش بر این باورد بودند که با انجام جراحیهای دهان بر روی زبان سگها، میتوان از بیماری هاری پیشگیری نمود.
در سال ۱۷۶۲ در LVON فرانسه اولین دانشکده دندانپزشکی دامپزشکی تاسیس شد و اولین کتاب در این رشته در سال ۱۸۸۹ منتشر شد. رفته رفته علم دندانپزشکی حیوانات توسعه یافت و Joseph Bodingbauer در وین ، در حدود سال ۱۹۳۰ کار دندانپزشکی را بر روی سگ و گربه آغاز کرد.
– آیا ابزار مورد استفاده شما در درمان دندان حیوانات مانند دندانپزشکان است؟ آیا از ابزار و وسایل مشترک و روشهای درمانی مشابهی در درمان دندانپزشکی انسان و حیوانات استفاده میشود؟
خیلی از ابزارها و موادی که استفاده میکنیم همان وسایلی است که در دندانپزشکی انسانی به کار میروند. در خارج از کشور که سالهاست این تخصص توسعه یافته، ابزارهای مخصوص نیز اختراع و ساخته شده که مورد استفاده قرار میگیرند.
اما چون در ایران امکانات محدود است ما مجبوریم از وسایل دندانپزشکی انسان استفاده کنیم و یا حتی برخی وسایل را خودمان طراحی کرده و بسازیم. استفاده از وسایل پیشرفته دندانپزشکی نظیر روتاری و Apex locator و… همه و همه به افزایش کیفیت درمان کمک میکنند. انتخاب وسایل تکنیکها و روش استفاده از آنها نیز مهم است که می بایست حتما توسط متخصص با علم و تجربه کافی انجام شود وگرنه ممکن است حتی آسیبهای جدی به حیوان وارد شود.
– برای مهار کردن حیوانات حین درمان چه میکنید؟ از بیهوشی استفاده میکنید یا بیحسی موضعی؟
کار ما در دامپزشکی دو بخش است؛ اولین بخش معاینه و دومین بخش پروسه درمانی. دهان برخی از حیوانات که آرامتر هستند را میتوان در حالت عادی معاینه کرد. اما در صورتی که حیوان همکای لازم را نداشته باشد، مجبوریم با یک دوز آرامبخش، حیوان را برای معاینه آماده کنیم. پروسههای درمانی حتما بایستی تحت بیهوشی عمومی انجام شود و در صورت لزوم در پروسههای دردناک از بیحسی های موضعی و بلاکهای نواحی مختلف استفاده میشود.
– هزینههای درمان دندانپزشکی حیوانات در مقایسه با درمانهای دندانپزشکی برای انسان چقدر است؟
هزینههای درمانی با توجه به وسعت بیشتر و حجم کار بیشتر در دامپزشکی، نسبت به دندانپزشکی انسانی پایینتر است و این در صورتی است که وقت، مواد و وسایل بیشتری مورد استفاده قرار میگیرد.
– آیا برای حیوانات ترمیم کامپوزیت، جراحی لثه، ایمپلنت یا ارتودنسی هم انجام میشود؟
برای حیوانات تقریباً تمامی درمانهای رایج در دندانپزشکی انسانی نظیر ترمیم، درمان ریشه (عصب کشی)، روکش، پست و کور، جرمگیری و بروساژ ، فلوراید تراپی، جراحیهای لثه، کشیدن، ارتودنسی و… انجام میشود. ولی باید توجه داشت که طرح درمان را باید با توجه به شرایط نگهداری، سن، وضعیت جسمانی، عادات تغذیهای و رفتاری حیوان و میزان همکاری صاحب حیوان در مراقبتهای بعد از درمان، طراحی نمود؛ که این شرایط تصمیمگیری را سختتر میکند.
منبع:دندانه